Τα παιδιά που αποζημιώνονται επανειλημμένως επειδή κλαίνε και επειδή φαίνονται δυστυχισμένα, παίρνουν κι ένα άλλο μάθημα: «Με αγωνία, μπορεί να περάσει το δικό μου».
Πολλοί από εμάς, που έχουν μάθει αυτή τη στρατηγική από τα παιδικά τους χρόνια, την μεταφέρουν και στις ενήλικες σχέσεις τους, λέγοντας στον εαυτό τους, «Αν αποδείξω πόσο δυστυχισμένος είμαι, θα μου φερθούν καλά, ή θα περάσει το δικό μου». Τα παιδιά και οι ενήλικες που θυματοποιούνται αντιμετωπίζουν στο τέλος άσχημες καταστάσεις, με την υποσυνείδητη πεποίθηση πως έτσι θα πετύχουν αυτό που θέλουν. Η πρόκληση οίκτου βασίζεται στο παρελθόν μας και στην αναγνώριση ισχύος σε εξωτερικές δυνάμεις. Μας εμποδίζει να είμαστε παρόντες και ισχυροί.
Το παιδί μαθαίνει από σας είτε να είναι θύμα, είτε να είναι παρόν και ικανό να ενεργήσει αποτελεσματικά προς όφελός του. Αν μάθει πως η ευτυχία του εξαρτάται από τους άλλους ή από τις συνθήκες, είναι αδύναμο και δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι’ αυτό. Τα θύματα πρέπει να καταρρέουν συνεχώς, επειδή το μυαλό τους θέλει να επαληθεύει την κατάσταση του θύματος.
Όταν διαπιστώνετε πως είσαστε παγιδευμένοι στην ανησυχία σας για το έξαλλο, θυματοποιημένο παιδί σας, θυμηθείτε ότι βασίζεται στην καθοδήγησή σας. Δεν θέλει να παγιδευτείτε στο δράμα του. Αυτό θα ήταν σαν να πνιγόσαστε κι εσείς μαζί με κάποιον που πνίγεται, αντί να τον βγάλετε από το νερό. Το παιδί βασίζεται σε εσάς για να του εξασφαλίσετε το ξέφωτο όπου θα εμφανιστεί ο ισχυρός (και όχι θυματοποιημένος) εαυτός του.
Ένα παράδειγμα
Το παρακάτω παράδειγμα από έναν γονιό που συμμετείχε σε σεμινάριο, δείχνει τους κινδύνους από την ακύρωση της γονικής καθοδήγησης όταν ένα παιδί είναι έξαλλο.
Λίγες ημέρες πριν από την έκτη επέτειο των γενεθλίων της, η Νίνα ανακάλυψε ότι ο εννιάχρονος αδερφός της, ο Ρον, της είχε πάρει ένα δώρο. Ο Ρον σκόπευε να της κάνει έκπληξη στο πάρτι των γενεθλίων της, αλλά η Νίνα δεν μπορούσε να περιμένει. Άρχισε να κλαίει και να φωνάζει πως ήθελε το δώρο τώρα. Όταν οι τσιρίδες της αντήχησαν σ’ όλο το σπίτι, ο πατέρας της, ο Τζακ, εκνευρίστηκε. Έτρεξε στο δωμάτιο του Ρον και του είπε να δώσει αμέσως στην αδερφή του το δώρο γενεθλίων της. Ο Ρον πήρε έξω φρενών το δώρο και το πέταξε στην αδερφή του. Στο σημείο αυτό η Νίνα σταμάτησε να κλαίει και ο Ρον γύρισε στο δωμάτιό του βροντώντας την πόρτα.
Το συναισθηματικό ξέσπασμα της Νίνας ανάγκασε τον Τζακ να χάσει τον αυτοέλεγχό του. Στη βιασύνη του να σταματήσει τις φωνές, απέτυχε να προσφέρει στα δυο του παιδιά την καθοδήγηση και συναισθηματική συμπαράσταση που είχαν ανάγκη. Δεν σεβάστηκε την απόφαση του γιου του να δώσει στη Νίνα το δώρο της στο πάρτι, στερώντας του έτσι την ευχαρίστηση να προσφέρει το δώρο όποτε ήθελε.
Ο Τζακ έδωσε, επίσης, στην κόρη του μια δύναμη που δεν μπορούσε να διαχειριστεί και δεν την «έπιασε» κατά τη συναισθηματική της πτώση. Αυτό που χρειαζόταν η Νίνα ήταν να κατανοήσει ο πατέρας της την ανυπομονησία της, ώστε να μπορέσει εκείνη να δεχτεί το παρόν όπως ήταν.
Επιπλέον, και τα δυο παιδιά έμαθαν πως η γκρίνια και οι φωνές είναι το εισιτήριο για περνάει το δικό τους. Η παρέμβαση του καλοπροαίρετου Τζακ, που προσπαθούσε κάνει ό,τι το καλύτερο, δεν ωφέλησε παρά μόνο τον εαυτό του και μάλιστα όχι χωρίς κόστος. ‘Ηθελε ησυχία και ήταν ανυπόμονος σαν την κόρη του. ‘Ηθελε κι εκείνος αμέσως το «δώρο» του – να σταματήσουν τα ουρλιαχτά.
Θυματοποιήθηκε από τα ουρλιαχτά και η γαλήνη του εξαρτήθηκε από την υποχώρηση του γιου του προς ένα άλλο θύμα. Χωρίς να το καταλαβαίνουν, όλοι οι συμμετέχοντες σ’ αυτή τη σκηνή ήταν θύματα κι έτσι κανείς δεν κέρδισε πραγματική γαλήνη.
Πώς θα μπορούσε να ήταν πιο αποτελεσματική η γονική αντίδραση;
Πρώτον, ο Τζακ έπρεπε να συγκρατηθεί και να μην ανακατευτεί στη διαμάχη των παιδιών. Θα μπορούσε να αναλύσει τον αυτο-διάλογό του και να συνειδητοποιήσει ότι επρόκειτο για δικό του άγχος και δική του σύγχυση. Ο Ρον δεν θα είχε δώσει στη Νίνα το δώρο της πριν από το πάρτι των γενεθλίων και τα ουρλιαχτά κάποια στιγμή θα σταματούσαν, ή η Νίνα θα είχε πάει να παραπονεθεί στον πατέρα της.
Δεύτερον, ο Τζακ θα μπορούσε να προσφερθεί να ακούσει την οργή και την ταραχή της Νίνας να κατανοήσει τα συναισθήματά της λέγοντας: «Καταλαβαίνω. Δεν μπορείς να περιμένεις να δεις το δώρο του αδερφού σου. Όταν είσαι ενθουσιασμένος με κάτι, δύο ημέρες σού φαίνονται πολλές».
Εκτός από κατανόηση για την ανυπομονησία της Νίνας να ανοίξει το δώρο της, θα μπορούσε να δείξει ότι νοιάζεται και για τη δύσκολη θέση του Ρον, κατανοώντας τα δικά του συναισθήματα και τις δικές του προτιμήσεις. Τότε η Νίνα θα ένιωθε πως την είχαν κατανοήσει και ενθαρρύνει να διαχειριστεί μόνη της τα έντονα συναισθήματά της, ενώ ο Ρον θα ένιωθε την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση του πατέρα του.
Η Νίνα μπορεί ακόμα και να ανέλυε την αιτία της αναστάτωσής της, που ήταν η σκέψη ότι έπρεπε να πάρει το δώρο της αμέσως. Χωρίς αυτή τη σκέψη, θα ήταν ενθουσιασμένη για άλλη μια έκπληξη που την περίμενε.
Και αν η Νίνα ούρλιαζε επί ώρες;
Ο Βουδισμός Ζεν έχει μια χρήσιμη απάντηση: Κλαίει και φωνάζει πάρα πολύ ώρα, έχοντας τη στοργή και την αγάπη του πατέρα της. Μερικές φορές, τα παιδιά τείνουν να νιώθουν αναστατωμένα επειδή χρειάζεται να κλάψουν. Άλλες φορές πάλι, μπορεί να σπρώχνουν υποσυνείδητα τους γονείς να λάβουν θέση, ή να πιάσουν γερά τα ηνία. Υπάρχουν, επίσης, περιπτώσεις όπου ένα παιδί λειτουργεί απλώς ως ο καθρέφτης του γονιού, ή της σχέσης μεταξύ των γονιών του.
Ανεξάρτητα από την υποσυνείδητη υποκίνηση των νευρικών ξεσπασμάτων, η κατανόηση των συναισθημάτων φέρνει ανακούφιση και διαύγεια. Ένας χρήσιμος κανόνας είναι να μην αλλάζετε τη ροή των πραγμάτων, εκτός αν υπάρχει περίπτωση να προκληθεί βλάβη, ή όταν αιτείται μια καλόπιστη διόρθωση. Η πραγματικότητα στο σπίτι του Τζακ ήταν ότι ο Ρον θα έδινε στη Νίνα το δώρο της στο πάρτι. Ενθαρρύνοντας ένα παιδί να συμβιβαστεί με την πραγματικότητα, του κάνουμε ένα πολύ μεγαλύτερο δώρο, παρά αν το μάθουμε πως αν είναι αρκετά φωνακλάδικο και αξιοθρήνητο, η πραγματικότητα θα αλλάξει για χάρη του.
Η ζωή δεν αλλάζει την πραγματικότητα για να ικανοποιεί τούς ανθρώπινους πόθους. Αλλάζοντας ως παντοδύναμοι τις ανεπιθύμητες συνθήκες, στο τέλος απομακρύνουμε τις προκλήσεις και απογοητεύσεις από την πορεία του παιδιού το οποίο, διαφορετικά, θα αντλούσε από αυτές δύναμη.
Με άλλα λόγια, το μάθημα από την αλλαγή της πραγματικότητας για ένα παιδί είναι: «Είσαι πολύ ανήμπορο να την διαχειριστείς» και «Κάτι δεν πάει καλά και πρέπει ν’ αλλάξει». Αυτή είναι η θεώρηση του θύματος. Αντιθέτως, το μάθημα της επικεντρωμένης προσοχής, διαμηνύει: «Σε εμπιστεύομαι. Έχεις τη δύναμη να αντιμετωπίσεις τη δυσκολία, καθώς και να την αποδεχτείς και να την ξεπεράσεις».
Το παιδί, τότε, μαθαίνει να αγαπά τη ζωή αντί να φοβάται τις πολλές και απρόσμενες αντιξοότητες. Εφόσον σεβόμαστε την αυτονομία του, το παιδί θα έχει τη συναισθηματική ικανότητα να υπομένει τις απογοητεύσεις και να αντιμετωπίζει τα ενδεχόμενα προσκόμματα. Τα παιδιά που έχουν διδαχτεί να εξασφαλίζουν αυτά που θέλουν μέσα από τη συναισθηματική έκφραση, αισθάνονται μεγάλη ανακούφιση όταν οι γονείς τους εισακούσουν, τελικά, την αγωνία τους.
Naomi Aldort “Αναθρέφοντας τα παιδιά μας, αναθρέφουμε τον εαυτό μας”
