Πολλά παιδιά, όταν αισθάνονται έστω και στο ελάχιστο ανασφαλή, εκδηλώνουν στις καθημερινές συναναστροφές τους συμπεριφορές οι οποίες μας προειδοποιούν για τη συναισθηματική τους ανασφάλεια. Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα σημάδια φόβου και ντροπής είναι τα ακόλουθα:
• Το παιδί που νιώθει ανασφάλεια θα αποκρύψει απαράδεκτες πράξεις. Θα διαλέξει, λόγου χάρη, μια στιγμή που απουσιάζουν οι γονείς για να ενοχλήσει το αδερφάκι του. Αντιθέτως, εκείνο που αισθάνεται ασφάλεια θα το κάνει δίχως να ανησυχεί για τη γονική επίπληξη ή τιμωρία. Μπορεί, μάλιστα, να το κάνει παρουσία τους, με την ελπίδα ότι θα ανταποκριθούν στις ανάγκες του. Όταν κάτι πάει στραβά (χάνει ένα παιχνίδι, σπάει ένα πιάτο, ή κάνει μια ζαβολιά στο παιχνίδι) το παιδί που αισθάνεται ντροπή έχει την τάση να ψεύδεται επειδή φοβάται την αντίδραση των γονιών του. Στην αντιπαράθεση, θα χαμηλώσει το βλέμμα αμίλητο ή θα προσπαθήσει να επιβάλει την «αλήθεια» του, φωνάζοντας με πειστικότητα. Αντιθέτως, εκείνο που νιώθει ασφάλεια δεν θα χρειαστεί να κρύψει ή να συγκαλύψει το περιστατικό. Ο γονιός δεν θα το ανακρίνει, κι εκείνο, αν χρειαστεί, θα αποκαλύψει με ηρεμία και αυτοπεποίθηση την πληροφορία, διατηρώντας την οπτική επαφή.
• Το παιδί που φοβάται την επίκριση θα διακόψει, πιθανότατα, τη δραστηριότητά του τη στιγμή που εμφανίζεται ο γονιός του. Εκείνο που δεν έχει αναπτύξει παρόμοιο φόβο, θα είναι τόσο απορροφημένο ώστε ενδέχεται να μην παρατηρήσει καν την είσοδο του γονιού ή, αν την αντιληφθεί, θα συνεχίσει τη δραστηριότητα ή θα προκαλέσει τον γονιό να δει αυτό που κάνει.
• Το φοβισμένο παιδί θα αποφύγει να επιβληθεί, ιδίως όταν πιστεύει πως οι επιθυμίες του έρχονται σε αντίθεση με εκείνες των γονιών. Απεναντίας, εκείνο που έχει αυτοπεποίθηση θα εκδηλωθεί και θα επικοινωνήσει, είτε προφορικώς είτε, αν είναι πολύ μικρό, μέσω της συμπεριφοράς του.
• Η ανασφάλεια παρακωλύει την ικανότητά του να παίρνει αποφάσεις. Το παιδί προσπαθεί να διαισθανθεί τι είναι αποδεκτό και φοβάται την κρίση. Θα πει, «Δεν ξέρω», ή θα καταφύγει στη σιωπή ώστε να αναγκάσει τους γονείς να αποφασίσουν για λογαριασμό του, εξασφαλίζοντας έτσι την αποδεκτή επιλογή.
• Το φοβισμένο παιδί μπορεί να γίνει μυστικοπαθές, κλεισμένο στον εαυτό του και/ή να παρουσιάσει επιθετική συμπεριφορά, υστερίες, ούρηση κατά τη διάρκεια τον ύπνου, εφιάλτες, ή άλλα συμπτώματα άγχους. Εκείνο που αισθάνεται ασφάλεια είναι επικοινωνιακό και άνετο με τους γονείς του.
• Η ανασφάλεια και ο φόβος παρεμποδίζουν την ικανότητα συκέντρωσης, με αποτέλεσμα το παιδί να μοιάζει ανίκανο να καταλάβει ορισμένα πράγματα. Αυτό που έχει αυτοπεποίθηση είναι θέση να χρησιμοποιήσει πιο αποτελεσματικά την ευφυΐα του
• Το παιδί που δεν διαθέτει αυτοπεποίθηση επιλέγει συχνά την εύκολη λύση: να γίνει αρεστό. Αγωνίζεται να μοιάζει στους άλλους παρά να είναι ο εαυτός του. Μπορεί να είναι εξαιρετικά καλόβολο υπάκουο και εξυπηρετικό. Αντιθέτως, το παιδί που είναι σίγουρο για τον εαυτό του δεν έχει λόγο να ενοχλεί ή να ικανοποιεί διαρκώς εμάς ή τους γύρω του. Θα είναι διεκδικητικό, δεν θα υποκρίνεται κάτι που δεν είναι και θα εκδηλώνει τις πραγματικές ανάγκες τον, καθώς και τη διάθεσή του για παιχνίδι και συνεργασία. Είτε ντροπαλό και εσωστρεφές, είτε εξωστρεφές και ενεργητικό, το παιδί που αισθάνεται ότι μπορεί ελεύθερα να είναι ο εαυτός του δεν νιώθει την ανάγκη να ζει σύμφωνα με τα κριτήρια των άλλων.
Αυτές οι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις φόβου εμφανίζονται κατά καιρούς στα περισσότερα παιδιά. Ακόμη κι όταν ανταποκρινόμαστε πλήρως στις ανάγκες τον βρέφους/νηπίου, το ταΐζουμε όποτε το ζητά, κοιμόμαστε μαζί ως οικογένεια και το κρατάμε αγκαλιά, είναι αναπόφευκτο, μεγαλώνοντας, να αποκτήσει κάποιες ανασφάλειες. Όταν παρατηρήσετε μια φοβισμένη αντίδραση επικυρώστε την εκδήλωσή της, έστω κι αν πιστεύετε πως ήταν αδικαιολόγητη. Πείτε: «Φοβήθηκες όταν είπα “Σταμάτα”;» ‘Η, όταν υποψιάζεστε πως κρύβει τα αισθήματά του επειδή φοβάται την αποδοκιμασία, μπορείτε να ρωτήσετε, «Θα προτιμούσες να μη συμμετέχεις στην ομάδα κολύμβησης; Κάνε ό,τι θεωρείς πιο σωστό για σένα. Εσύ ξέρεις καλύτερα τι σου αρέσει». Με την πάροδο του χρόνου, τέτοιου είδους διαπλοκές, συνοδευόμενες από τη δική σας αμέριστη εμπιστοσύνη προς το παιδί, θα εξαλείψουν τους φόβους του και θα ανανεώσουν τον δεσμό εμπιστοσύνης ανάμεσά σας. Το παιδί που αισθάνεται ότι μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα με ασφάλεια, είναι ειλικρινές. Θα διατηρήσει την ψυχική ισορροπία του, εκτονώνοντας την οδύνη με τα δάκρυα, με τα λόγια, με τα παιχνίδια ή με καλλιτεχνικές ενασχολήσεις.
Η δημιουργία ασφαλών οικογενειακών σχέσεων για τα παιδιά προσφέρει και σ’ εσάς ελευθερία έκφρασης. Το σπίτι μετατρέπεται σε μια όαση αγάπης, μέσα στην οποία εσείς και το παιδί σφάλλετε και συγχωρείτε σε συνθήκες στοργικής γαλήνης.
Naomi Aldort “Αναθρέφοντας τα παιδιά μας, αναθρέφουμε τους εαυτούς μας”
