Έκζεμα, βρέξιμο κρεβατιού, άρνηση φαγητού καμιά φορά δείχνουν κρυμμένα συναισθήματα

Λένε ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε ένα κουκούλι είναι αδύναμα. Αν είναι κλεισμένα στο κουκούλι, θα δυσκολευτούν ίσως να αντιμετωπίσουν τη ζωή. Θυμάμαι τις πρώτες εμπειρίες από τον αποστειρωμένο Θάλαμο μέσα στα νοσοκομεία. ‘Ενα αγόρι είχε τοποθετηθεί εκεί μόλις γεννήθηκε και ε-τοιμαζόταν να βγει μετά από πολλά χρόνια. Φοβόταν με το παραμικρό και ήταν ελάχιστα προετοιμασμένο.

‘Ομως ο αποστειρωμένος θάλαμος ελάχιστα κοινά σημεία έχει με μια φυσιολογική παιδική ηλικία στο σπίτι. Οταν μιλάνε για κουκούλι, οι άνθρωποι αναφέρονται μάλλον σε μια παιδική ηλικία πολύ άνετη.

Αν ένα παιδί γεννιόταν σε μια ευτυχισμένη οικογένεια, μέσα σε ιδανικές συνθήκες, στους κόλπους ενός ενωμένου και αγαπημένου ζευγαριού, με γονείς που το προσέχούν, που του δίνουν πολλή αγάπη και ε-λευθερία, χωρίς μεγάλα οικονομικά προβλήματα, θα γινόταν αδύναμο; Ένα τίποτα θα μπορούσε να το καταστρέψει; Μερικοί το βεβαιώνουν, για να δικαιολογήσούν τις παιδαγωγικές τους μεθόδους.

Σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, πρέπει να μάθουμε στα παιδιά «τη ζωή».

Δηλαδή: τις δυσκολίες, την αδικία, τις τιμωρίες, τον πόνο. Αυτή είναι, όμως, η εικόνα της ζωής που θέλουμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας;

‘Οταν η κόρη μου ήταν στο νηπιαγωγείο, η δασκάλα της μου εξήγησε πόσο σημαντικό ήταν να μάθει να υπακούει στούς κανόνες και να υποβάλλεται σε περιορισμούς, αφού θα τους συναντούσε σε όλη της τη ζωή! ‘Ηταν τριών ετών! Εγώ αντιλαμβάνομαι διαφορετικά τη ζωή κι έτσι την πήραμε από αυτό το σχολείο που έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στην κοινωνική υπακοή παρά στην ανάπτυξη του ανθρώπου.

Τα παιδιά στα οποία δεν επιβάλλει κανείς υπερβολικές υποχρεώσεις, δεν τα χτυπά, δεν προσπαθεί να τα πιέσει ή να τα πληγώσει, φυσικά δεν «σκληραίνουν», δηλαδή δεν περιβάλλονται με ένα καβούκι. Αν συναντήσουν μεγάλες δυσκολίες, η πρώτη τους αντίδραση δεν θα είναι ίσως να προστατέψουν τον εαυτό τους ή ή να το σκάσουν. ‘Ισως κλάψουν περισσότερο από τα άλλα. ‘Ομως αυτό δεν είναι απόδειξη καλής ψυχικής υγείας; Είναι πιο ευαίσθητα κι αυτό είναι καλό!

Παραπονιόμαστε για την αναλγησία αυτού του κόσμου και θέλουμε να προσαρμόσουμε τα παιδιά μας σ’ αυτόν;

Το να ερμηνεύει κανείς την εκδήλωση των συναισθημάτων ως αδυναμία, ως ανικανότητα να τα βγάλει πέρα, είναι ξεπερασμένο. Η πραγματικότητα δείχνει ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Μπορεί η αποσιώπηση των συναισθημάτων να βοηθά στο παιχνίδι της εξουσίας και να είναι χρήσιμη στο να χειριστείς τον άλλον και να κερδίσεις μια μάχη, αλλά μακροπρόθεσμα, η συναισθηματική καταστολή είναι αυτή που σε κάνει αδύναμο και όχι η έκφραση των συναισθημάτων, πόσο μάλλον όταν είναι δίκαια και σωστά.

Οι θυμοί που θολώνουν το μυαλό μας, τα δάκρυα που μας βυθίζουν σε μια άβυσσο πόνων, οι φόβοι που μας παραλύουν, δεν είναι συναισθήματα που πρέπει να εκφράζουμε, είναι παράσιτα συναισθήματα που σημαίνουν κάτι, αλλά σπάνια συνδέονται με το εδώ και τώρα. Αυτά τα συναισθήματα πρέπει να αποκωδικοποιηθούν, αλλά η έκφασή τους επιβαρύνει το πρόβλημα.

Κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης με αυτό το θέμα, μια νεαρή γυναίκα πήρε τον λόγο για να πει ότι στην επιχείρηση στην οποία εργαζόταν, αλλά και στον κόσμο της εργασίας γενικά, τα συναισθήματα δεν λαμβάνονται υπόψη. ‘Εδωσε για παράδειγμα κάτι που είχε συμβεί στη ίδια. Ως απάντηση σε μια αδικία, έκλαψε από τη στενοχώρια της μπροστά στον εργοδότη της κι αυτός το εκμεταλλεύτηκε εναντίον της.

Να πώς πειθόμαστε ότι τα συναισθήματα δεν είναι αποδεκτά. Εκείνη πίστευε ότι εκφράστηκε! ‘Ομως μόνο ο θυμός ταιριάζει σε μια αδικία! Τα κλάματα είναι μια πρόσκληση σε ένα παιχνίδι εξουσίας από τη θέση του θύματος, και το αφεντικό ανταποκρίθηκε.

Χρειάζεται να μάθουμε καλύτερα τη συναισθηματική γραμματική. Εκφράζω τα συναισθήματά μου δεν σημαίνει ότι τα αφήνω ελεύθερα, χωρίς φίλτρο και χωρίς περίσκεψη, σε δάκρυα χωρίς νόημα, εκτός κι αν είναι εκείνα που μιλούν για το παρελθόν μας. Εδώ, για την αδυναμία ενός μικρού κοριτσιού μπροστά στον μπαμπά του.

Τα σωστά συναισθήματα μας δίνουν πίσω τη δύναμή μας.

Τα άκαιρα, δυσανάλογα, υπερβολικά, ευμετάβλητα συναισθήματα μας κάνουν τρωτούς.

Στο μυαλό των περισσοτέρων ανθρώπων, τα κλάματα ταιριάζουν στον πόνο. ‘Οταν ένας άνθρωπος κλαίει με λυγμούς, σημαίνει ότι πονάει. Και σε μια μαγική προσπάθεια να εξαλείψουμε τον πόνο, απαιτούμε να σταματήσει το κλάμα του. Αν δεν κλαίει, πονάει λιγότερο.

Πράγματι, είναι δύσκολο να ακούς κάποιον να υποφέρει. Αλλά είμαστε ενήλικες. Δεν είναι άδικο να υποχρεώνουμε ένα άνθρωπο, ιδίως ένα παιδί, να αποσιωπήσει τον πόνο του, να τον περάσει ολομόναχο, απλώς και μόνο επειδή δεν έχουμε τα εφόδια να το αντιμετωπίσουμε;

‘Ενα παιδί που εκφράζεται δεν κρατάει μέσα του τα συναισθήματα.

Πονάει, βέβαια, αλλά ο πόνος δεν έχει τη δύναμη να το καταστρέψει.

Με τη βοήθεια του κλάματος, του περνάει. ‘Ενα παιδί που πρέπει να σταματήσει τα δάκρυά του κρατάει τον πόνο μέσα του. Είναι μόνο μαζί του. Κλείνεται στον εαυτό του με τον πόνο του. ‘Ενα μέρος της ψυχικής του ενέργειας χρησιμοποιείται για να δώσει νόημα σ’ αυτόν τον πόνο, να χαλιναγωγήσει τα συναισθήματα, να υποφέρει λιγότερο.

‘Ολη αυτή η ενέργεια δεν είναι πλέον διαθέσιμη ώστε να εξελιχθεί, να μάθει, να εργαστεί στο σχολείο ή να δημιουργήσει σχέσεις με φίλους. Κινδυνεύει να βγει αποδυναμωμένο από τη δοκιμασία. Αργά ή γρήγορα θα εκφράσει την απόγνωσή του με ένα σύμπτωμα. Οι γονείς του δυστυχώς δεν θα το καταλάβουν πάντα. ‘Εκζεμα, πιπί στο κρεβάτι, άρνηση να φάει, κακοί βαθμοί, βία ή κατάθλιψη είναι μερικά από τα πιθανά συμπτώματα…

Τα συναισθήματα μπορεί να μείνουν κρυμμένα και να μην επιχειρήσούν μια έξοδο πριν ενηλικιωθεί. Η αλλοίωση της αντίληψης της πραγματικότητας έχει ως επακόλουθο επαγγελματικές αποτυχίες, αποτυχημένους γάμους, λάθη και διαμάχες.

Τα συναισθήματα τότε εκρήγνυνται μπροστά στην απόλυση ή στο διαζύγιο ή ξεσπούν σε αρρώστιες ή έμφραγμα. Οι δοκιμασίες είναι αναπόφευκτες στη ζωή κάθε ανθρώπου, είναι ανώφελο να τις προκαλούμε για να τον θωρακίσουμε. Αντίθετα, βοηθώντας ένα παιδί να μείνει σταθερό απέναντι στη δοκιμασία, να την περάσει χωρίς ζημιά, του συμπαραστεκόμαστε στην προσπάθειά του να θεμελιώσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, σε κείνους που το περιβάλλουν και στην ικανότητα της συναισθηματικής απελευθέρωσης.

Η άρνηση των συναισθημάτων, η θωράκιση, μας δίνουν την ψευδαίσθηση ότι θα βγούμε στεγνοί, όμως τώρα ξέρουμε πόσο επιζήμια είναι η συναισθηματική καταστολή για την σωματική και ψυχική υγειά. Τα συναισθήματα είναι τα εργαλεία με τα οποία μας προίκισε η φύση για να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής. Γιατί να τα στερηθούμε λοιπόν;

Isabell Filliozat, “Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού”