Ευρέως γνωστή και χωρίς να χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις, η Αλεξάνδρα Καππάτου ξεκίνησε το ταξίδι στον κόσμο της ψυχολογίας το 1986, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από σπουδές στη Γαλλία. Μέσα από σκληρή δουλειά και δυνατό φίλτρο ενσυναίσθησης, η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος και συγγραφέας έχει καταφέρει κάτι μοναδικό. Να μιλά στην ίδια γλώσσα με τους γονείς λύνοντας απορίες και βοηθώντας τους σε θέματα που αφορούν στην ανατροφή και την συμπεριφορά των μελλοντικών ενήλικων. Λίγο πριν την συζήτηση με τους γονείς που θα πραγματοποιηθεί στις 20 Οκτώβρη στο Athens Book Space, το νέο αναγνωστήριο του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας, η Αλεξάνδρα Καππάτου απαντά στις ερωτήσεις του Τhe Mamagers και του Νίκου Κοντομήτρου.
Πόσο εφικτό είναι να αποκωδικοποιήσουμε την ψυχολογία ενός παιδιού;
Το να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε αλλά και να ερμηνεύσουμε τα συναισθήματα αλλά και τις συμπεριφορές των παιδιών μας ομολογουμένως δεν είναι απλό. Αποτελεί μια διαρκή πρόκληση την οποία καλούνται οι γονείς να αντιμετωπίσουν όχι μια φορά αλλά σε συνεχή ίσως και καθημερινή βάση. Τα παιδιά συχνά μας δείχνουν μέσα από το τρόπο που συμπεριφέρονται ή λειτουργούν τα συναισθήματά τους. Αν ωστόσο μπορούμε να δώσουμε κάποιες πιο γενικές συμβουλές για το πώς οι γονείς θα μπορούσαν να «διαβάσουν» καλύτερα τη συμπεριφορά των παιδιών τους, αυτές θα ήταν οι εξής:
Είναι σημαντικό να προσπαθούμε να εντοπίσουμε τους λόγους που τα παιδιά συμπεριφέρονται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Πάντα δηλ. θα προτάσσουμε το γιατί προκειμένου να τα βοηθήσουμε και όχι απλά στο «σύμπτωμα». Αν π.χ. έχουμε ένα παιδί που θυμώνει με το παραμικρό και εκφράζεται με επιθετικότητα, αντί να προσπαθούμε απλά να το νουθετήσουμε στερώντας του π.χ. κάτι που αγαπά, είναι πολύ πιο ουσιαστικό και αποτελεσματικό να αναζητήσουμε την αιτία πίσω από αυτές του τις αντιδράσεις. Μήπως αισθάνεται παραμελημένο και αποζητά την προσοχή; Μήπως έτσι ακριβώς εκφραζόμαστε κι εμείς και απλά προσπαθεί να μας μιμηθεί;
Δείχνουμε ενδιαφέρον για τα συναισθήματά τους. Πείτε τους π.χ. «Καταλαβαίνω ότι κάτι σε απασχολεί. Περίγραψέ μου πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό. Προσπαθήστε να έχετε αυτού του τύπου τις συζητήσεις σε κάποια ήρεμη φάση και σε περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά νιώθουν άνετα και ασφαλή.
Βοηθάμε τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους αλλά και τα συναισθήματα που προκαλούν στο άλλο με τη συμπεριφορά τους. Τους εξηγούμε πώς νιώθουμε όταν είμαστε απογοητευμένοι ή αγχωμένοι ή λυπημένοι κ.ο.κ. Έτσι από τη μία τους δείχνουμε ότι είναι εντάξει να νιώθουν διαφορετικά ανάλογα με την περίσταση και τους περνάμε ταυτόχρονα το μήνυμα να εκφράζουν όσα νιώθουν καθώς κι εμείς έχουμε βρεθεί στη θέση τους και μπορούμε να καταλάβουμε. Τους μαθαίνουμε δηλαδή να κατανοούν πρώτα τα ίδια τα συναισθήματά τους έτσι ώστε να είναι σε θέση να μας βοηθήσουν να τα κατανοήσουμε κι εμείς.
Χτίζουμε την εμπιστοσύνη μέσα από την επικοινωνία. Πάντα μα πάντα τα παιδιά μας πρέπει να γνωρίζουν ότι μπορούν να μας μιλήσουν για οτιδήποτε τα απασχολεί και δείχνουμε διαθέσιμοι. Έτσι δε θα χρειάζεται να μαντεύουμε κάθε φορά τι νιώθουν ή γιατί νιώθουν έτσι αφού μπορεί να έρθουν και να μας το αποκαλύψουν τα ίδια.
Ζούμε σε μία εποχή, στην οποία οι αρνητικές ειδήσεις (καταστροφές, πλημμύρες, ανθρώπινος πόνος) είναι παντού. Υπάρχει τρόπος να θωρακίσουμε τα παιδιά μας απέναντι τους;
Δυστυχώς, η καθημερινότητα το τελευταίο διάστημα μας προσφέρει αρνητικά γεγονότα που δημιουργούν μια γενικευμένη αγωνία και ανασφάλεια και σε εμάς τους ενήλικες πολύ δε περισσότερο στα παιδιά μας που δεν διαθέτουν τη κατάλληλη γνωστική υποδομή σύμφωνα με την φάση ανάπτυξής τους ώστε να τα κατανοήσουν και δη να τα ερμηνεύσουν. Κι αν είναι μια φορά δύσκολο για εμάς να τα διαχειριστούμε, φανταστείτε πόσο πιο δύσκολο είναι εκείνα.
Δυστυχώς δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για να αποτρέψουμε αυτού του είδους τις καταστάσεις. Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να μετριάσουμε τον αντίκτυπό τους στα παιδιά μας ανάλογα πάντα με την ηλικία τους.
Αν έχετε αντιληφθεί ότι τα παιδιά γνωρίζουν τι συμβαίνει όπως για παράδειγμα τώρα με το πόλεμο ή λίγο πριν με τις καταστροφικές πλημμύρες στη χώρα μας, αφιερώστε τους χρόνο για να συζητήσετε μαζί τους και όχι μια φορά. Ρωτήστε τα αρχικά, κυρίως τα μικρότερης ηλικίας, τι γνωρίζουν, πώς νιώθουν γι’ αυτά που συμβαίνουν, αν θα ήθελαν να μάθουν κάτι επιπλέον. Διαβεβαιώστε τα ότι κατανοείτε τα συναισθήματά τους, χωρίς να μπείτε σε πολλές λεπτομέρειες για τα γεγονότα, όμως παράλληλα τα καθησυχάζετε ότι είστε κοντά τους, και είναι ασφαλή δηλ. αυτά που συμβαίνουν δεν απειλούν τη ζωή τους. Προσπαθήστε να συνεχίζουν τη ρουτίνα τους.
Καλό είναι να αποφεύγετε την έκθεση των παιδιών κυρίως μικρότερων ηλικιών σε ειδήσεις, εικόνες ή συζητήσεις για τα αρνητικά γεγονότα πχ. καταστροφές, πολέμους κλπ. γιατί τους προκαλείται έντονο άγχος μιας και είναι πολύ πιθανό να φοβούνται ότι είναι και τα ίδια και το περιβάλλον τους σε άμεσο κίνδυνο.
Για τα παιδιά στην εφηβεία που είναι σχεδόν αδύνατο να ελέγξετε το πόση πληροφορία λαμβάνουν γι’ αυτά τα θέματα, είναι αναγκαίο να τα βοηθήσετε να αναπτύξουν κριτική σκέψη έτσι ώστε να φιλτράρουν όσα ακούν και όσα διαβάζουν.
Πώς μπορεί να αντλήσει δύναμη ένας έφηβος σήμερα προκειμένου να μιλήσει στους γονείς του για τους φόβους, τις ανησυχίες, τις ανασφάλειες του; Πώς μπορεί να ομαλοποιηθεί αυτή η προσέγγιση;
Δεν είναι ακριβώς «δουλειά» του εφήβου να αντλήσει δύναμη για να μοιραστεί προβλήματα ή σκέψεις που τον απασχολούν με τους γονείς του. Μάλλον το αντίστροφο ισχύει. Είναι δηλαδή καθήκον και υποχρέωση των γονιών να καλλιεργήσουν αυτή την επιθυμία στον έφηβο και να του εμφυσήσουν την εμπιστοσύνη προς τους ίδιους αλλά και στη διαθεσιμότητά τους. Αυτό μπορεί να συμβεί με διάφορους τρόπους, κάποιοι από τους οποίους είναι:
Από νωρίς οι γονείς αφουγκράζονται τα παιδιά τους, έτσι όταν αυτά φτάσουν στην εφηβεία με όλες τις αλλαγές που βιώνουν, έχουν ήδη χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης που βασίζεται στην επικοινωνία, στην αποδοχή και το σεβασμό στα συναισθήματα του παιδιού.
Δείχνουν ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες που τα ευχαριστούν χωρίς να κρίνουν τις επιλογές τους. Μπορεί να μη γίνετε ποτέ εξπέρ στα κόμιξ ή στα βιντεοπαιχνίδια όμως μπορείτε να κατανοήσετε γιατί αυτά ενδιαφέρουν τόσο τα παιδιά σας και πώς μπορεί να τα επηρεάζουν. Και γιατί όχι να μοιραστείτε κάποιο από αυτά τα ενδιαφέροντα μαζί τους;
Το ενθαρρύνουν να τους μιλά για οτιδήποτε ακόμη και για πράγματα που δεν εγκρίνουν ή δεν συμφωνούν. Διατηρήστε ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας, αλλιώς κινδυνεύετε τα παιδιά σας να απομακρυνθούν χωρίς καν να το καταλάβετε και να παραβιάζουν τα όρια που τους βάζετε…
Δείχνοντάς τους ότι τα σέβεστε χωρίς να υποτιμάτε τα βιώματά τους ούτε τα συναισθήματά τους. Δεν μπορείτε να τους λέτε συνέχεια ότι όταν εσείς ήσασταν στην ηλικία τους τα πράγματα ήταν χειρότερα, γιατί έτσι το μόνο που πετυχαίνετε είναι να τα κάνετε να πιστεύουν ότι δεν μπορείτε να τα καταλάβετε.
Δείξτε επίσης την υποστήριξή σας. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι έχουν δικαίωμα και στο λάθος και στην αποτυχία όμως μπορούν να σας μιλάνε ακόμα και για αυτά και να προσβλέπουν στην κατανόησή σας. Πείτε τους και δείξτε τους πώς ό,τι και να γίνει, η αγάπη σας είναι αδιαπραγμάτευτη.
Υπομονή, κατανόηση και συνεχής επικοινωνία είναι η βάση για μια καλή σχέση με τα παιδιά μας και στη απαιτητική περίοδο της εφηβείας.
Πόσο εύκολο είναι να δομήσει ένας έφηβος τον χαρακτήρα του στη σημερινή εποχή που τα ερεθίσματα και ο τρόπος ζωής τρέχουν;
Το να δομήσει ένας έφηβος την ταυτότητά του σε έναν κόσμο με τόσα πολλά ερεθίσματα απαιτήσεις, ανταγωνιστικότητα αλλά και παγίδες πολλές φορές, είναι πιο δύσκολο απ’ όσο φανταζόμαστε… Και εδώ πάντως οι γονείς είναι αυτοί που παίζουν αποφασιστικό ρόλο.
Πώς; Καταρχάς, θέτοντας σταδιακά μία πυξίδα, δίνοντας στο παιδί από τον τρόπο ζωής τους και το παράδειγμά τους έναν μπούσουλα σχετικά με το ποιες αξίες θα ήταν καλύτερο να επιδιώκει και για το ίδιο και για το κοινωνικό σύνολο.
Συζητώντας από νωρίς με τα παιδιά τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι πράξεις τους τόσο απέναντι στα ίδια όσο και στους άλλους ωθώντας τα σε όσο γίνεται πιο ωφέλιμες επιλογές.
Προσπαθώντας να εμπλουτίζουν τις εμπειρίες τους με διάφορα ερεθίσματα. Π.χ. εθελοντισμός, αθλητισμός, τέχνες κλπ
Καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Μαθαίνοντάς τα σταδιακά πώς να επιλύουν τα προβλήματά τους μόνα τους, πώς να παίρνουν αποφάσεις και πώς να διεκδικούν αυτό που θεωρούν δίκαιο, πώς να υπερασπίζονται τη διαφορετικότητα και τις επιλογές τους. Μαθαίνοντας τα ότι τα σημαντικά πράγματα στη ζωή δεν είναι απαραίτητα αυτά που θεωρούνται «κουλ» από τους άλλους, ακόμα και αν αυτοί οι άλλοι είναι η πλειονότητα. Δεν είναι ανάγκη να αυτοτραυματιστούν για να δείξουν σε κάποιον συμμαθητή τους ή στην άλλη πλευρά του ίντερνετ ότι «έχουν κότσια». Ούτε χρειάζεται να συμμετέχουν στον εκφοβισμό άλλων παιδιών για να εντυπωσιάσουν τους νταήδες του σχολείου. Σημαντικό είναι να νιώθουν ασφαλή και να ξέρουν πώς να δίνουν σε τέτοιου είδους προκλήσεις τις διαστάσεις που τους αναλογούν.
Δεν ξεχνάμε ότι ακόμα και στην εφηβεία τα παιδιά μας εξακολουθούν να παραδειγματίζονται από εμάς. Προσπαθούμε λοιπόν να είμαστε και οι ίδιοι αυτό που προσπαθούμε να εμπνεύσουμε στα παιδιά μας. Ανεκτικοί, γενναιόδωροι, αισιόδοξοι, δραστήριοι, συνεργάσιμοι, δίκαιοι ή ό,τι άλλο θεωρούμε σημαντικό για την πορεία μας στη ζωή και τη συμπόρευσή μας με τους άλλους.
Και φυσικά είναι απολύτως απαραίτητο να δείξουμε από νωρίς στα παιδιά μας πώς να κάνουν όσο το δυνατόν σωστή χρήση της τεχνολογίας έτσι ώστε να μη γίνονται έρμαια των εκάστοτε Influencer ή τάσεων που πιο πολύ τα αποπροσανατολίζουν και τα μπερδεύουν παρά τα βοηθάνε να εξελιχθούν και να βρουν τους εαυτούς τους.
Πώς μπορεί να αναθερμανθεί η σχέση ενός παιδιού με το βιβλίο; Μπορεί να βοηθήσει το Athens Book Space σε αυτό;
Γι αρχή πρέπει και πάλι να δώσουμε το παράδειγμα. Διαβάζουμε και οι ίδιοι έστω 1-2 σελίδες από ένα βιβλίο κάθε μέρα. Επίσης, έχοντας βιβλία στο σπίτι κατάλληλα για την ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού και σε μέρη προσιτά σε αυτό. Ενθαρρύνουμε το διάβασμα πριν τον ύπνο ως κομμάτι μιας χαλαρωτικής ρουτίνας. Δεν αναγκάζουμε το παιδί να διαβάσει βιβλία που αρέσουν σε εμάς αλλά αναζητάμε κάτι προσαρμοσμένο στα δικά του ενδιαφέροντα. Ας διαβάσει κόμικς αν αυτό το ευχαριστεί. Ακόμα και σε αυτά τα αναγνώσματα που για εμάς ίσως δεν έχουν τόση αξία, κανείς μπορεί να βρει ένα καταφύγιο, ιδέες για να υιοθετήσει, ήρωες για να ταυτιστεί κ.λπ. Βλέπουμε ταινίες ή παραστάσεις βασισμένες σε βιβλία.
Οργανώνουμε μία βιβλιοφιλική λέσχη στην οικογένεια και κάθε δύο βδομάδες π.χ. μαζευόμαστε όλοι για να συζητήσουμε για το βιβλίο που διαβάσαμε. Έχουμε πάντα ένα βιβλίο για να διαβάζουμε στο μετρό ή στο λεωφορείο και φυσικά στις διακοπές. Μιλάμε στα παιδιά για τα δικά μας αγαπημένα βιβλία και πώς μας επηρέασαν. Πηγαίνουμε μαζί περίπατο σε βιβλιοπωλεία και όχι μόνο σε μαγαζιά με παιχνίδια.
Αυτές είναι μόνο μερικές ιδέες. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλοι τρόποι που μπορεί να δοκιμάσει ένας γονιός. Το Athens Book Space είναι ένας από αυτούς. Γιατί είναι ένας χώρος εξαρχής δελεαστικός, έχει δημιουργηθεί σε ένα πανέμορφο πάρκο με το οποίο μάλιστα οι αναγνώστες έχουν άμεση οπτική επαφή ακόμα κι όταν είναι μέσα στο Book Space. Είναι ένας χώρος που εμπνέει ηρεμία και χαλάρωση, δύο συνθήκες που ταιριάζουν εξαιρετικά με την ανάγνωση.
Επίσης διαθέτει τόσο έντυπα όσο και ψηφιακά βιβλία, δίνοντας στα παιδιά το μήνυμα ότι το βιβλίο δεν είναι κάτι παρωχημένο αλλά ότι και αυτό εξελίσσεται και έχει λόγο ύπαρξης και στη σημερινή εποχή. Επίσης, μέσα από τις διάφορες δραστηριότητες που αναμένεται να φιλοξενηθούν εδώ, το βιβλίο και η ανάγνωση θα αναδειχτούν και θα γίνουν ακόμα πιο προσιτά με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό που είναι και η ιδανική προσέγγιση για τα παιδιά!
Συνέντευξη στον Νίκο Κοντομήτρο
Το Athens Book Space του Δήμου Αθηναίων και οι εκδόσεις Μίνωας συνδιοργανώνουν την Παρασκευή 20 Οκτωβρίου στις 19.00 με ελεύθερη είσοδο, συζήτηση για ενήλικες με την παιδοψυχολόγο και συγγραφέα Αλεξάνδρα Καππάτου. Η ψυχολόγος και παιδοψυχολόγος έρχεται στο Athens Book Space του Δήμου Αθηναίων το οποίο φιλοξενεί την δράση και συνομιλεί με το ενήλικο κοινό για τις σχέσεις γονιών και εφήβων. Η συζήτηση γίνεται με αφορμή το συγγραφικό της έργο (εκδόσεις Μίνωας): το ολοκαίνουριο βιβλίο της «Οι γονείς κάνουν τη διαφορά!», «Μεγαλώστε ευτυχισμένα παιδιά» (2020), «Εμπιστευτείτε τους εφήβους, εμπιστευτείτε τη ζωή!» (2019)
Η Αλεξάνδρα Καππάτου δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα, ανησυχίες και δυσκολίες που απασχολούν τους γονείς του σήμερα από τη στιγμή που ένα ζευγάρι αποφασίζει να φέρει στο κόσμο ένα παιδί. Με απλό και κατανοητό τρόπο εξηγεί και αναλύει τα ζητήματα που προκύπτουν από τη σύλληψη του παιδιού μέχρι το στάδιο που προηγείται της εφηβείας προσφέροντας στους γονείς τη δυνατότητα να ενημερωθούν για τα σημαντικότερα θέματα που τους προβληματίζουν. Είσοδος ελεύθερη με απαραίτητη προκράτηση θέσης.
Δες εδώ όλες τις δωρεάν εκδηλώσεις του Athens Book Space στο ανανεωμένο Πάρκο Ελευθερίας
