Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο διαβάσαμε για τον ρόλο του πατέρα στην ελληνική οικογένεια αλλά και τη σχέση του πατέρα με το παιδί τα πρώτα χρόνια της ζωής του.
Ο ψυχολόγος Χαράλαμπος Πετράς αναλύει σε κείμενό του τον παρεξηγημένο ρόλο του πατέρα, το αφήγημα που θέλει τους μπαμπάδες απόμακρους ή αδιάφορους αλλά και τα νέα στοιχεία που δείχνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των μπαμπάδων θέλει να έχει ενεργό ρόλο στη φροντίδα των παιδιών του.
Όπως γράφει: "Η φράση "πατέρας και βρέφος” είναι από μόνη της μια πρόσκληση να νιώσουμε, να συνδεθούμε, να υπερβούμε στερεότυπα και αφηγήσεις.
Η πατριαρχία – ως θεσμός, φαντασίωση και ψυχική δομή – απόδωσε στον πατέρα έναν ρόλο αποστασιοποιημένο. Τον τοποθέτησε έξω από το πεδίο της καθημερινής φροντίδας, ως εκπρόσωπο του Νόμου και όχι μέτοχο στη σχέση. Ο "φυσικός" χώρος της μητέρας ήταν το "μέσα" του σπιτιού και του πατέρα το "έξω". Αυτή ήταν η ιστορική εικόνα.
Όμως μήπως αυτή η μακροϊστορική ανάγνωση – όσο αναγκαία κι αν είναι – δεν πρέπει να ισοπεδώνει το βίωμα της πατρότητας μέσα στο σπίτι; Πόσο καθολική ήταν στην πράξη αυτή η απομάκρυνση; Πόσο ακριβές είναι να μιλάμε για γενικευμένη αναισθησία ή ναρκισσισμό των πατέρων, ιδιαίτερα στην ελληνική κοινωνία; Ήταν όλοι οι πατεράδες μας αυταρχικοί και εγωκεντρικοί; Μήπως, τελικά, η "απουσία" είναι περισσότερο μια κοινωνική αφήγηση παρά ψυχική πραγματικότητα εντός των ανθρώπων; Μήπως, αντί να λείπει, ο πατέρας δεν είχε θέση για να φανεί ή δεν ήξερε τον τρόπο να σταθεί και να υπηρετήσει τον ρόλο του;
Αναφέρομαι σε συνηθισμένες και καθημερινές οικογένειες χωρίς σοβαρή ψυχοπαθολογία. Δεν μιλώ για την πατρότητα της εξουσίας, ούτε για μια ρομαντική εξίσωση με τη μητρότητα. Μιλώ για μια πατρότητα ως σχέση, ευθύνη και εσωτερική επεξεργασία· μια παρουσία που δεν εξαντλείται στην επιτέλεση ρόλων αλλά συγκροτείται μέσα στον ψυχισμό. Πατέρα δεν σε κάνει το φύλο, ούτε ο νόμος· σε κάνει το βλέμμα του παιδιού. Κι εκεί χρειάζεται να σταθείς — όχι με βεβαιότητες, αλλά με διάθεση να είσαι παρών.
Η έρευνα για την πατρική παρουσία στην ελληνική οικογένεια είναι μεν περιορισμένη, ωστόσο παρά τον περιορισμένο αριθμό εμπειρικών και πρωτογενών ερευνών, τα πρώτα συμπεράσματα μας καλούν να επανεξετάσουμε το αφήγημα του αδιάφορου και αποστασιοποιημένου πατέρα. Η συλλογική αναπαράσταση του πατριαρχικού πατέρα του 20ού αιώνα, φαίνεται να εμφανίζει σοβαρά ρήγματα.
Η απουσία ερευνών δεν δείχνει μόνο μεθοδολογική υστέρηση· δείχνει και θεσμική αδιαφορία. Για χρόνια, ο πατέρας δεν ήταν αντικείμενο μελέτης – όχι επειδή δεν υπήρχε, αλλά επειδή δεν τον βλέπαμε.
Η ανάδειξη της επιθυμίας του πατέρα για ενεργητική παρουσία, στη σύγχρονη ελλάδα, δεν αναιρεί την ιστορική ανισορροπία στη φροντίδα των παιδιών, ούτε παραγνωρίζει το μακροχρόνιο βάρος που επωμίστηκαν οι γυναίκες μέσα στην οικογένεια. Αντιθέτως, στόχος μου είναι να ανοίξει ένας χώρος συνομιλίας, όχι ανταγωνισμού. Η γονεϊκή εμπλοκή δεν είναι μονοφωνική· η πατρική και η μητρική παρουσία λειτουργούν συμπληρωματικά, όχι ως αντίγραφα, αλλά ως διακριτές και αλληλοτροφοδοτούμενες μορφές σχέσης. Μέσα από αυτή τη δυναμική, το παιδί βιώνει πολλαπλές όψεις φροντίδας, οριοθέτησης και συναισθηματικής ασφάλειας. Η ισορροπία δεν προκύπτει από την ομοιότητα των ρόλων, αλλά από την κοινή τους διαθεσιμότητα".
Στη συνέχεια παραθέτει τη μελέτη της Τίνας Δραγώνα (1992) που είναι η πρώτη που αμφβισβήτησε εμπειρικά την εικόνα του συναισθηματικά απόντος πατέρα: "Σε δείγμα 157 Ελλήνων πατέρων στην Αθήνα, εξέτασε πώς οι άνδρες βίωσαν τη μετάβαση στην πατρότητα κατά τον πρώτο χρόνο ζωής του βρέφους και ανέλυσε τη σχέση ανάμεσα στην εμπλοκή τους και στην ψυχική τους επένδυση στη νέα αυτή ταυτότητα.
Τα βασικά ευρήματα της έρευνας είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα:
Το 68% των πατέρων εξέφρασε την επιθυμία να είναι παρών στον τοκετό, ενώ μόνο το 10% κατάφερε να παρευρεθεί, λόγω περιοριστικών κανονισμών στα μαιευτήρια την εποχή εκείνη.
Το 92% δήλωσε ότι παίζει καθημερινά με το βρέφος του, ενώ το 25% ανέφερε συστηματική συμμετοχή στην πρακτική φροντίδα όπως το άλλαγμα, το τάισμα , το μπάνιο.
Οι πατέρες που συμμετείχαν περισσότερο στην πρακτική φροντίδα ήταν και εκείνοι που δήλωσαν υψηλότερη συναισθηματική σύνδεση με το παιδί τους.
Η στάση απέναντι στο βρέφος και τη μητέρα επηρεαζόταν α) από το μορφωτικό τους επίπεδο και β) τη σχέση με τον δικό τους πατέρα.
Η μελέτη καταλήγει ότι: η πατρική εμπλοκή στην Ελλάδα δεν είναι μόνο παρούσα, αλλά και επιθυμητή από τους ίδιους τους πατέρες, αρκεί να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Αναδεικνύει την πατρότητα ως έναν ψυχικά ενεργό και μεταμορφωτικό ρόλο, που επιδρά όχι μόνο στο παιδί αλλά και στον άνδρα".
Όπως γράφει: "Παρότι περιορισμένες, οι ελληνικές έρευνες που ακολουθούν μέχρι και σήμερα, επιβεβαιώνουν και εμβαθύνουν τα αρχικά ευρήματα της Δραγώνα. Το βασικό νήμα δεν χάνεται: όταν οι πατέρες εμπλέκονται, η παρουσία τους είναι ενεργή, συναισθηματική και μεταμορφωτική – τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ίδιους.
Οι μελέτες καταγράφουν σταθερή επιθυμία μέρους των πατέρων για συναισθηματική και πρακτική εμπλοκή, ακόμη και όταν οι κοινωνικές συνθήκες παραμένουν ανελαστικές (Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2000).
Η πατρότητα δεν βιώνεται πια μόνο ως ρόλος αλλά ως πυρηνική αναδόμηση της ανδρικής ταυτότητας (Αρχοντίδου, 2010).
Η συμβολή των πατέρων σε γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες των παιδιών τονίζει τη σημασία της σχέσης πέρα από τη λειτουργικότητα (Korosidou, 2021).
Στο attachment parenting (Αρμάου, 2023), ορισμένοι πατέρες εμφανίζονται ψυχικά παρόντες, ευαίσθητοι και συνεπείς, ενεργοποιώντας μια άλλη αφήγηση πατρότητας.
Σε μια πιο πρόσφατη συγκριτική μελέτη, οι Rentzou, Avgitidou, Gülsen & Ioannidou (2019) διερεύνησαν τις αντιλήψεις και τις πρακτικές εμπλοκής πατέρων στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία. Τα ευρήματα αναδεικνύουν ότι στην ελληνική πλευρά του δείγματος, οι πατέρες εμφανίζονται πρόθυμοι να συμμετέχουν ενεργά στη φροντίδα και το μεγάλωμα του παιδιού, παρά την έλλειψη υποστηρικτικών δομών και την ισχυρή παρουσία παραδοσιακών ρόλων. Η μελέτη δείχνει ότι η εμπλοκή των πατέρων δεν είναι μόνο επιθυμητή, αλλά και ψυχικά επεξεργασμένη, ιδίως όταν υπάρχουν ενδείξεις ενδοοικογενειακής ισότητας και θετικής σχέσης με τον άλλο γονέα. Παράλληλα, επισημαίνεται πως τα πολιτισμικά πλαίσια και οι κοινωνικές προσδοκίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι πατέρες κατανοούν και ασκούν τον ρόλο τους.
