Πρόκειται για μια πραγματικότητα την οποία πολλοί από εμάς έχουμε παρατηρήσει: οι δεσμοί με την οικογένεια της μητέρας είναι συχνά πιο στενοί από εκείνους με την πλευρά του πατέρα. Σε άρθρο της στο The Atlantic η αρθρογράφος Chiara Dello Joio παρουσιάζει τις έρευνες αλλά και τους κοινωνικούς λόγους που εξηγούν γιατί αυτό το φαινόμενο —το λεγόμενο "μητρογραμμικό πλεονέκτημα"— επαναλαμβάνεται σε τόσες οικογένειες.
"Η Σόνια Σαλάρι, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, διδάσκει τακτικά ένα μάθημα για τις οικογενειακές σπουδές — και κάθε φορά ρωτάει τους φοιτητές της την ίδια ερώτηση: "Ποιος εδώ είναι πιο κοντά στη γιαγιά από την πλευρά της μητέρας του, σε σχέση με όλους τους παππούδες και γιαγιάδες του;". Σχεδόν πάντα, η πλειονότητα σηκώνει το χέρι. Στη συνέχεια ρωτάει: "Ποιος είναι πιο κοντά στον παππού από την πλευρά της μητέρας;". Μετά ρωτάει για τη γιαγιά από την πλευρά του πατέρα, και τέλος για τον παππού από την πλευρά του πατέρα. Με κάθε επόμενη ερώτηση, τα χέρια λιγοστεύουν. "Είναι πάντα το ίδιο", μου είπε.
Η μικρή αυτή "έρευνα" της Σαλάρι αποτελεί ιδανική εισαγωγή σε αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν "μητρογραμμικό πλεονέκτημα": οι άνθρωποι τείνουν να αξιολογούν πιο θετικά τις σχέσεις με την οικογένεια της μητέρας τους. Σε μία μελέτη, τα παιδιά ανέφεραν ότι έχουν ισχυρότερους δεσμούς με τους παππούδες από την πλευρά της μητέρας, ιδιαίτερα με τις γιαγιάδες. Οι συγγραφείς σημείωσαν ότι το εύρημα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι τα παιδιά είναι συχνά πιο κοντά γεωγραφικά στους παππούδες από την πλευρά του πατέρα. Έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι οι παππούδες και γιαγιάδες αισθάνονται πιο δεμένοι με τα παιδιά των θυγατέρων τους. Σε μια (κάπως ακραία) έρευνα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να δηλώσουν ποιο ξαδέλφι θα έσωζαν πρώτο από ένα φανταστικό φλεγόμενο κτίριο: οι περισσότεροι διάλεξαν πρώτα τα παιδιά της θείας από την πλευρά της μητέρας, έπειτα του θείου από την ίδια πλευρά, μετά της θείας από την πλευρά του πατέρα, και τέλος του θείου από την πλευρά του πατέρα.
Το μητρογραμμικό πλεονέκτημα δεν ισχύει για κάθε κουλτούρα ή κάθε άτομο, αλλά έχει καταγραφεί εκτενώς, ιδίως στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι παππούδες και γιαγιάδες αισθάνονται πιο δεμένοι με τα παιδιά των θυγατέρων τους.
Ένας βασικός λόγος είναι ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναλάβουν τον ρόλο του "συνδετικού κρίκου" (kinkeeping), δηλαδή τη συχνά αόρατη εργασία της διατήρησης της οικογενειακής συνοχής. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τηλεφωνήματα, επισκέψεις, υπενθύμιση γενεθλίων, αποστολή καρτών, οργάνωση διακοπών και εκδηλώσεων — και φροντίδα ώστε όλοι να νιώθουν άνετα σε αυτές τις περιστάσεις. Σε μία μελέτη του 2017, το 91% όσων αυτοπροσδιορίστηκαν ως "kinkeepers" ήταν γυναίκες. Μια άλλη μελέτη του 2010, που εξέτασε τρεις γενιές οικογενειών, έδειξε ότι οι μητέρες είχαν την κύρια ευθύνη τόσο για τη φροντίδα όσο και για την επικοινωνία, ακολουθούμενες όχι από τους πατέρες αλλά από τις μητέρες τους, δηλαδή τις γιαγιάδες από την πλευρά της μητέρας.
Καθώς οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να διατηρούν τα οικογενειακά δίκτυα, βρίσκονται και στο κέντρο τους. Το πλεονέκτημα αυτό δεν αφορά μόνο τις ίδιες, αλλά επεκτείνεται και σε ολόκληρη τη μεριά της μητέρας. Οι μητέρες συχνά επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της φροντίδας των παιδιών και των δουλειών του σπιτιού — ακόμη και όταν κερδίζουν περισσότερα χρήματα από τον σύζυγό τους. Είναι επίσης πιο πιθανό να δέχονται βοήθεια στη φύλαξη των παιδιών από τη δική τους οικογένεια παρά από την οικογένεια του συζύγου. Έτσι, δημιουργούνται στενότεροι δεσμοί μεταξύ των παιδιών και των συγγενών από την πλευρά της μητέρας, οι οποίοι μπορεί να διατηρηθούν και στην ενήλικη ζωή.
Είναι πιο πιθανό οι μητέρες να δέχονται βοήθεια στη φύλαξη των παιδιών από τη δική τους οικογένεια παρά από την οικογένεια του συζύγου.
Η ανισότητα αυτή δεν είναι ίδια σε όλες τις οικογένειες· μάλιστα, οι ερευνητές έχουν βρει ότι το μητρογραμμικό πλεονέκτημα είναι ασθενέστερο σε χώρες της Ευρώπης όπου οι παραδοσιακοί έμφυλοι ρόλοι δεν είναι τόσο έντονοι. Ωστόσο, σε πολλές χώρες, ακόμη κι αν υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα στον χώρο εργασίας, η πρόοδος στο σπίτι είναι περιορισμένη: η μητέρα παραμένει συχνά η "διευθύνουσα" γονέας. Το παράδοξο είναι ότι το ίδιο πατριαρχικό σύστημα που ιστορικά φόρτωσε στις γυναίκες τη φροντίδα των παιδιών, τους χάρισε και μια μοναδική οικειότητα με την οικογένεια.
Η έλλειψη αυτών των δεσμών μπορεί να είναι πραγματική απώλεια για τους πατέρες και τους συγγενείς τους. Το 2015, σε έναν μέσο μήνα, 300.000 γυναίκες πήραν γονική άδεια, έναντι μόλις 22.000 ανδρών. Ωστόσο, οι περισσότεροι άντρες που πήραν πατρική άδεια δήλωσαν ότι ήταν ευτυχείς που το έκαναν. Έρευνες δείχνουν ότι οι πατέρες που παίρνουν άδεια συμμετέχουν πιο ενεργά στην ανατροφή των παιδιών τους τα πρώτα χρόνια. Έτσι, η ισότιμη γονική άδεια δεν ωφελεί μόνο τους ίδιους και τα παιδιά τους· μπορεί να ενισχύσει και τους δεσμούς με ολόκληρη την εκτεταμένη οικογένεια.
Το παράδοξο είναι ότι το ίδιο πατριαρχικό σύστημα που ιστορικά φόρτωσε στις γυναίκες τη φροντίδα των παιδιών, τους χάρισε και μια μοναδική οικειότητα με την οικογένεια.
Το μητρογραμμικό πλεονέκτημα, βέβαια, μπορεί να γίνει φαύλος κύκλος: όταν τόσοι πολλοί άνθρωποι νιώθουν αποστασιοποιημένοι από την πλευρά του πατέρα, αυτό ενισχύει την αντίληψη ότι η οικογένεια "σημαίνει" κυρίως οι συγγενείς της μητέρας — και μειώνει τις προσδοκίες από τους συγγενείς του πατέρα. Όμως, αν περισσότεροι πατέρες εμπλέκονταν από την αρχή στην ανατροφή και τη "συντήρηση" των οικογενειακών δεσμών, θα χρειάζονταν και περισσότερη βοήθεια από τους δικούς τους συγγενείς· όσο περισσότερο εμπλέκεται η πατρική πλευρά, τόσο πιο πολύ θα αλλάζουν και οι προσδοκίες.
Δεν υπάρχει λόγος να μη δώσουμε στους πατέρες την ευκαιρία να ξεκινήσουν αυτήν την αλυσίδα αλλαγών. "Όταν οι άντρες αναλαμβάνουν ρόλους φροντίδας, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι δεν θα τα καταφέρουν εξίσου καλά", μου είπε η Σαλάρι. "Είναι απολύτως ικανοί". Και αν ενταχθούν πιο ενεργά στον οικογενειακό ιστό, μπορούν να παρασύρουν μαζί τους και το υπόλοιπο σόι."
