"Ο ύπνος στις μικρές ηλικίες - Τι ισχύει πραγματικά;" Από τον Νίκο Κριτσαντώνη, εκπαιδευτικό, ακαδημαϊκό υπεύθυνο των κέντρων προσχολικής αγωγής Dorothy Snot και σύμβουλο γονεϊκότητας και εκπαίδευσης.
Όταν πριν από λίγο καιρό σε συνάντηση της Ομάδας Γονέων που συντονίζω συζητήσαμε το θέμα των πεποιθήσεων που οι ίδιοι νιώθουν πώς τους / τις επηρεάζουν αρνητικά, οι περισσότερες συμμετέχοντες αναφέραν το θέμα του ύπνου.
Ας εξερευνήσουμε μαζί τους πιο διαδεδομένους μύθους που σχετίζονται με τον ύπνο των παιδιών και ας ανακαλύψουμε πώς η σωστή πληροφόρηση και η φροντίδα μπορούν είναι σύμμαχοι, και όχι αντίπαλοι, στην καθημερινότητά μας. Οι πιο συχνοί μύθοι:
1. "Αν κρατήσεις τα παιδιά ξύπνια μέχρι αργά, κοιμούνται καλύτερα".
Πραγματικότητα: Όταν τα παιδιά είναι πολύ κουρασμένα, δυσκολεύονται περισσότερο να κοιμηθούν. Αντίθετα, σταθερές ώρες ύπνου βοηθούν τα παιδιά να κοιμηθούν πιο εύκολα και βαθιά.
2. "Αν δεν κοιμούνται το μεσημέρι, θα κοιμηθούν καλύτερα το βράδυ".
Πραγματικότητα: Η πρόωρη διακοπή του μεσημεριανού ύπνου κουράζει υπερβολικά τα παιδιά, με αποτέλεσμα δυσκολίες στον βραδινό ύπνο. Οι μεσημεριανοί ύπνοι, ανάλογα με την ηλικία αλλά και τα χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού, είναι σημαντικοί για έναν καλό νυχτερινό ύπνο.
3. "Τα προβλήματα στον ύπνο εξαφανίζονται μόνα τους καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά".
Πραγματικότητα: Κάποια προβλήματα πράγματι υποχωρούν με τον χρόνο, άλλα όμως μπορεί να παραμείνουν. Η ενεργή συμμετοχή των γονέων και η σταθερή ρουτίνα βοηθούν πολύ στην επίλυση αυτών των προβλημάτων.
4. "Όταν τα παιδιά ξυπνούν τη νύχτα, αυτό σημαίνει πως έχουν πρόβλημα ύπνου".
Πραγματικότητα: Είναι φυσιολογικό τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες να ξυπνούν για λίγο τη νύχτα. Πρόβλημα μπορεί να υπάρχει μόνο όταν ένα παιδί δυσκολεύεται να ξανακοιμηθεί χωρίς βοήθεια από τους γονείς.
5. "Αν δώσεις στερεές τροφές νωρίς στα μωρά, θα κοιμούνται καλύτερα τη νύχτα".
Πραγματικότητα: Οι στερεές τροφές σε μικρή ηλικία δεν εξασφαλίζουν καλύτερο ύπνο. Αντίθετα, μπορεί να προκαλέσουν στομαχικές ενοχλήσεις. Ο καλός ύπνος εξαρτάται περισσότερο από την ανάπτυξη του παιδιού παρά από τη διατροφή του.
6. "Τα φωτάκια τη νύχτα εμποδίζουν τον καλό ύπνο".
Πραγματικότητα: Ένα απαλό, χαμηλό φως μπορεί να βοηθήσει τα μικρά παιδιά να νιώσουν ασφάλεια. Μόνο τα δυνατά ή τα μπλε φώτα πρέπει να αποφεύγονται, γιατί εμποδίζουν την παραγωγή μελατονίνης (της ορμόνης που βοηθά στον ύπνο).
7. "Η εκπαίδευση ύπνου (sleep training) βλάπτει τη σχέση του παιδιού με τους γονείς".
Πραγματικότητα: Όταν γίνεται σωστά, με ήπιες και φιλικές προς το παιδί μεθόδους, η εκπαίδευση ύπνου δεν επηρεάζει αρνητικά τη σχέση παιδιού-γονέα.
8. "Αν αφήσεις το παιδί να κλαίει μέχρι να αποκοιμηθεί μόνο του, μαθαίνει να αυτονομείται".
Πραγματικότητα: Το παρατεταμένο κλάμα χωρίς ανταπόκριση μπορεί να προκαλέσει άγχος και έντονη δυσφορία στα παιδιά. Η πραγματική αυτονομία αναπτύσσεται σταδιακά, με τη σταθερή παρουσία και υποστήριξη των γονιών, και όχι με την απομόνωση σε στιγμές δυσκολίας
9. "Η μέθοδος "cry it out" είναι ο μόνος τρόπος για να μάθει ένα παιδί να κοιμάται μόνο του".
Πραγματικότητα: Ήπιες και υποστηρικτικές προσεγγίσεις μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν σταδιακά καλές συνήθειες ύπνου, χωρίς να νιώθουν εγκατάλειψη ή στρες.
10. "Το σαββατοκύριακο, τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται πιο αργά για να ξεκουραστούν περισσότερο".
Πραγματικότητα: Οι ασταθείς ώρες ύπνου απορρυθμίζουν το βιολογικό ρολόι των παιδιών και προκαλούν προβλήματα στον ύπνο. Η σταθερότητα στις ώρες ύπνου είναι απαραίτητη.
11. "Η τηλεόραση ή οι οθόνες πριν τον ύπνο βοηθούν τα παιδιά να χαλαρώσουν".
Πραγματικότητα: Οι οθόνες εκπέμπουν μπλε φως που εμποδίζει την έκκριση μελατονίνης και δυσκολεύει τον ύπνο. Είναι προτιμότερο να γίνεται κάποια ήσυχη δραστηριότητα χωρίς οθόνες πριν τον ύπνο.
12. "Τα παιδιά που δεν κοιμούνται το μεσημέρι χρειάζονται λιγότερο ύπνο".
Πραγματικότητα: Τα παιδιά που δεν θέλουν να κοιμηθούν το μεσημέρι συχνά χρειάζονται περισσότερο ήσυχο χρόνο ξεκούρασης. Χωρίς την απαραίτητη ξεκούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα παιδιά συσσωρεύουν κούραση και γίνονται πιο ευερέθιστα.
Αναπτυξιακές ανάγκες
Η κατανόηση των (αναπτυξιακών) αναγκών αλλά και των μοναδικών χαρακτηριστικών κάθε παιδιού αποτελεί τη βάση ώστε να παρέχουμε αποτελεσματική φροντίδα αλλά και την υποστήριξη που χρειάζονται από τους φροντιστές.
Κάθε ηλικιακή ομάδα έχει συγκεκριμένες ανάγκες που σχετίζονται άμεσα με τον ύπνο και επηρεάζουν τη σωματική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.
Παρακάτω, θα παρουσιάσουμε τα επιστημονικά δεδομένα και τις ανάγκες των παιδιών σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια, ώστε να μπορείτε ως γονείς να ανταποκριθείτε αποτελεσματικά στις ιδιαίτερες απαιτήσεις κάθε ηλικίας, δημιουργώντας έτσι περιβάλλοντα που προάγουν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών αλλά και την μεταξύ σας σχέση.
Βρέφη (4–12 μηνών)
- Συνολικές ανάγκες ύπνου: 12–16 ώρες ημερησίως, που περιλαμβάνουν αρκετούς ύπνους μέσα στη μέρα.
- Συχνότητα ύπνων: Συνήθως 2–3 φορές την ημέρα.
Τι λέει η έρευνα: Τα βρέφη που κοιμούνται σταθερά κατά τη διάρκεια της ημέρας δείχνουν καλύτερη γλωσσική ανάπτυξη, βελτιωμένη μνήμη και μεγαλύτερη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αργότερα (Galland et al., 2012; Mindell & Williamson, 2018).
Βρέφη (1–2 ετών)
- Συνολικές ανάγκες ύπνου: 11–14 ώρες ημερησίως, με 1–2 ύπνους την ημέρα.
- Συχνότητα ύπνων: Σταδιακά περνούν από δύο σε έναν μεσημεριανό ύπνο.
Τι λέει η έρευνα: Τα νήπια που συνεχίζουν να κοιμούνται σταθερά το μεσημέρι έχουν καλύτερη διάθεση, λιγότερα ξεσπάσματα θυμού, καλύτερη συγκέντρωση και ενισχυμένη μνήμη (Berger et al., 2012; Kurdziel et al., 2013).
Παιδιά προσχολικής ηλικίας (3–5 ετών)
- Συνολικές ανάγκες ύπνου: 10–13 ώρες ημερησίως, συνήθως με έναν μεσημεριανό ύπνο ή ήσυχη ξεκούραση.
- Συχνότητα ύπνων: Συνήθως ένας ύπνος την ημέρα που σταδιακά μειώνεται καθώς πλησιάζουν στο σχολείο.
Τι λέει η έρευνα: Παρόλο που σε αυτή την ηλικία ο μεσημεριανός ύπνος αρχίζει να μειώνεται φυσικά, εξακολουθεί να υποστηρίζει σημαντικά τη μάθηση, την προσοχή και τη συναισθηματική ισορροπία κάποιων παιδιών. Η πρόωρη διακοπή του μεσημεριανού ύπνου συνδέεται με πιο έντονη συναισθηματική ευαισθησία και δυσκολίες συγκέντρωσης το απόγευμα (Kurdziel et al., 2013; Staton et al., 2015).
Παιδιά νηπιαγωγείου (5–6 ετών)
- Συνολικές ανάγκες ύπνου: 9–12 ώρες, κυρίως τη νύχτα, χωρίς απαραίτητα να χρειάζονται ύπνο μέσα στη μέρα.
- Συχνότητα ύπνων: Συνήθως δε χρειάζονται μεσημεριανό ύπνο, αλλά ωφελούνται από μια ήρεμη περίοδο ξεκούρασης.
Τι λέει η έρευνα: Σε αυτή την ηλικία τα περισσότερα παιδιά δε χρειάζονται πια καθημερινό μεσημεριανό ύπνο. Ωστόσο, η ήσυχη ξεκούραση ή ένας σύντομος ύπνος μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση, την απογευματινή μάθηση και να αποτρέψει την κούραση (Spencer et al., 2016).
Να θυμάστε:
- Η σταθερή ρουτίνα ύπνου είναι απαραίτητη.
- Οι ανάγκες ύπνου αλλάζουν με την ηλικία και απαιτούν προσαρμογή.
- Η ανταπόκριση στις πραγματικές ανάγκες του παιδιού είναι πιο αποτελεσματική από την υιοθέτηση γενικευμένων κανόνων.