"Parasocial": Η λέξη της χρονιάς - Τι σημαίνει για τα παιδιά που μεγαλώνουν με οθόνες

Η λέξη "parasocial" που στα ελληνικά αποδίδεται ως "παρακοινωνικός", ανακηρύχθηκε φέτος η λέξη της χρονιάς από το Λεξικό του Κέιμπριτζ. Ο νέος όρος περιγράφει το είδος της σχέσης που δημιουργεί ένα άτομο με μια προσωπικότητα, συνήθως διάσημη, την οποία δεν γνωρίζει πραγματικά, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για σχέσεις γενικά με όσους δεν γνωρίζουμε στην πραγματική ζωή. 

Σαν έννοια δεν είναι νέα. Είχε εμφανίστηκε από το 1956, όταν Αμερικανοί κοινωνιολόγοι παρατήρησαν ότι οι τηλεθεατές ανέπτυσσαν "παρακοινωνικούς" δεσμούς με ήρωες σειρών, ταυτιζόμενοι μαζί τους μέσω της τηλεόρασης. Ο όρος επινοήθηκε από τους Ντόναλντ Χόρτον και Ρίτσαρντ Γουόλ του Πανεπιστημίου του Σικάγο, οι οποίοι περιέγραψαν πώς οι θεατές ένιωθαν οικειότητα με τηλεοπτικούς σταρ, φτάνοντας συχνά να τους αντιμετωπίζουν σαν μέλη της οικογένειάς τους.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η τηλεόραση -ιδίως τότε, ως νέο και δυναμικά αναπτυσσόμενο μέσο- έφερε τις προσωπικότητες της οθόνης κατευθείαν στα σπίτια των ανθρώπων, ενισχύοντας αυτή την ψευδαίσθηση οικειότητας.

Τι σημαίνει σήμερα parasocial

Σήμερα, ο αρχισυντάκτης του Λεξικού του Κέιμπριτζ, Κόλιν Μάκιντος, εξηγεί ότι η σύγχρονη χρήση της λέξης αφορά κυρίως τη "σχέση" που νομίζει ότι έχει το κοινό με κάποια διασημότητα, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία πραγματική κοινωνική επαφή. Όπως σημειώνει, ο όρος πέρασε από τον ακαδημαϊκό χώρο στη μαζική κουλτούρα εξαιτίας της τεράστιας επιρροής των social media.

Παραδείγματα που καταγράφει το Λεξικό περιλαμβάνουν το παρακοινωνικό ενδιαφέρον για την προσωπική ζωή της Λίλι Άλεν ή της Taylor Swift, αλλά και πιο ανησυχητικά φαινόμενα, όπως η ανάπτυξη παρακοινωνικών σχέσεων με ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης, όπου οι χρήστες τα αντιμετωπίζουν σαν έμπιστους φίλους ή ακόμη και συντρόφους.

Στην ίδια κατηγορία εντάσσεται και η ταύτιση που αισθάνονται πολλοί ακροατές με παρουσιαστές podcast, οι οποίοι μοιράζονται προσωπικές ιστορίες, κάνοντας το κοινό να πιστεύει ότι υπάρχει πραγματική φιλία.

Η αναζήτηση της λέξης αυξήθηκε ραγδαία μετά από περιστατικό με τον διάσημο Youtuber IShowSpeed, ο οποίος μπλόκαρε μια φανατική θαυμάστρια αποκαλώντας την "νούμερο 1 παρακοινωνική".

Όπως εξηγεί η  επικεφαλής συντάκτρια του Λεξικού Τζέσικα Ράντελ, άνθρωποι που εκδηλώνουν παρακοινωνική συμπεριφορά δεν είναι απλώς εμμονικοί. Συχνά φτάνουν να πιστεύουν ότι το άτομο που θαυμάζουν τους γνωρίζει το ίδιο καλά όσο εκείνοι νομίζουν ότι το γνωρίζουν. Η ίδια υπογραμμίζει ότι ο ρόλος των λεξικογράφων δεν είναι να κρίνουν αν μια νέα λέξη είναι "σωστή" ή "λανθασμένη", αλλά να διαπιστώσουν αν αντέχει στον χρόνο και χρησιμοποιείται ευρέως.

Skibidi, delulu και tradwife

Εκτός από το "parasocial", οι νέες λέξεις που εντάχθηκαν φέτος στο Λεξικό του Κέιμπριτζ είναι οι skibidi, delulu και tradwife, όροι που αποτυπώνουν σύγχρονες τάσεις και νεανικές υποκουλτούρες. Η πρώτη χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάτι "κουλ" ή παράξενο, η δεύτερη είναι συντομογραφία του delusional (παραπλανητικός), ενώ η τρίτη αναφέρεται σε γυναίκες που επιλέγουν έναν υπερ-παραδοσιακό τρόπο ζωής.

Τι σημαίνει αυτό για τα παιδιά και τους γονείς

Η ανάδειξη της λέξης "parasocial" ως λέξη της χρονιάς είναι ένδειξη μιας βαθιάς αλλαγής στον τρόπο που οι νέοι αντιλαμβάνονται τις σχέσεις, τη συντροφικότητα και την οικειότητα. Τα παιδιά και οι έφηβοι μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου οι διασημότητες, οι influencers και οι δημιουργοί περιεχομένου βρίσκονται διαρκώς στο προσκήνιο, μπροστά στις οθόνες τους, μιλώντας τους απευθείας, συχνά πιο συχνά από όσο μιλάνε με τους γονείς ή τους φίλους τους.

Αυτό δημιουργεί ένα ισχυρό αίσθημα εγγύτητας, αλλά χωρίς το ουσιαστικό στοιχείο της αμοιβαίας σχέσης. Το παιδί "νιώθει" ότι ανήκει, ότι το καταλαβαίνουν, ότι έχει φίλο. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι μόνο του μπροστά σε μια οθόνη. Για μια γενιά που ήδη παλεύει με αυξημένα ποσοστά μοναξιάς και άγχους, αυτή η ψευδαίσθηση σύνδεσης μπορεί να αντικαταστήσει τις πραγματικές σχέσεις και να επηρεάσει τον τρόπο που τα νέα παιδιά χτίζουν εμπιστοσύνη και επικοινωνία.

Η άνοδος των παρακοινωνικών σχέσεων με τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί ένα ακόμη πιο σύνθετο τοπίο. Τα παιδιά μπορεί να αποδώσουν ανθρώπινες προθέσεις, συναισθήματα ή αγάπη σε έναν ψηφιακό "φίλο" που δεν έχει αληθινή συναισθηματική ύπαρξη. Αυτό επηρεάζει τη συναισθηματική τους ανάπτυξη και διαμορφώνει διαφορετικά πρότυπα σχέσης για τα οποία δεν έχουν τα κατάλληλα "εργαλεία" για να διαχειριστούν. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να παρατηρούμε οι γονείς αν θέλουμε να εστιάσουν στις πραγματικές φιλίες και την ανθρώπινη σύνδεση.