Οι εκπαιδευτικοί παίζουν τον πρωταρχικό ρόλο στην προώθηση των εκπαιδευτικών αξιών που σχετίζονται με την ελευθερία του ατόμου, με μαθητοκεντρικές μεθοδολογίες, με το σεβασμό των δικαιωμάτων των παιδιών και τη φωνή του μαθητή στην τάξη και την κοινότητα, με ένα πολυπολιτισμικό και πολύγλωσσο περιβάλλον.
Η Μαρία Ντάβου, γλωσσολόγος και ιδιοκτήτρια του σχολείου Glossomatheia και του εκδοτικού οίκου Glossobooks, είναι από τους επιστήμονες που πιστεύουν ακράδαντα ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να επανεξετάσουν το ρόλο τους στην εκπαίδευση αλλά και να μάθουν πολλά από τους μαθητές τους.
Προσφέροντας ένα μοντέλο εκπαίδευσης που ενθαρρύνει την αναζήτηση μιας καλύτερης και δίκαιης κοινωνίας (Deeper Learning), διδάσκει ξένες γλώσσες με έμφαση στη φιλοσοφία και τον πολιτισμό, ενώ πρωτοστατεί στην καταπολέμηση του ρατσισμού και του φασισμού. Ως single mom αγωνίζεται για τα δικαιώματα γυναικών, παιδιών και εφήβων, οργανώνοντας δράσεις κατά της βίας και της ρητορικής μίσους. Συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια, προωθώντας τις εκπαιδευτικές της αξίες, ενώ είναι συντονίστρια της ομάδας Testing, Evaluation & Assessment του IATEFL.
Πόση σημασία έχει η ηλικία του παιδιού που θα ξεκινήσει να μαθαίνει μια ξένη γλώσσα;
Τεράστια! Ξέρουμε από τις μελέτες τις εφαρμοσμένης γλωσσολογίας ότι όσο νωρίτερα ξεκινά η εκμάθηση της δεύτερης (τρίτης, τέταρτης κλπ) γλώσσας, τόσο το καλύτερο! Αυτό όμως δε σημαίνει ότι αν κάποιος ξεκινήσει αργότερα, ακόμα και ενήλικας, δεν μπορεί να μάθει τη γλώσσα. Άρα είναι πολύ καλή ιδέα να ξεκινάμε νωρίς αλλά δεν πειράζει καθόλου αν ξεκινήσουμε και αργότερα ή αργά. Υπάρχει όμως μια σημαντική σημείωση εδώ: όταν πρόκειται για πολύ μικρές ηλικίες, ο τρόπος εκμάθησης είναι καθοριστικός. Στην ουσία, δε μιλάμε καν για ‘εκμάθηση’ αλλά για ‘κατάκτηση’ της γλώσσας. Δηλαδή, η διαδικασία πρέπει να γίνεται με φυσικό τρόπο, μέσα από εμπειρίες, παιχνίδι, εξερεύνηση. Είναι εντελώς λάθος να μαθαίνει ένα μικρό παιδί αγγλικά μέσα από παραδοσιακά βιβλία, κανόνες, γραμματικοκεντρική διδασκαλία. Είναι λάθος να μιλάμε ακόμα και για διδασκαλία. Τα παιδιά πρέπει να ζουν τη γλώσσα, να την ανακαλύπτουν μέσα από τη φυσική τους περιέργεια, τα παραμύθια, τις ιστορίες, τα τραγούδια και το μοίρασμα. Άρα για να πάμε στο αρχικό ερώτημα: αν θέλει το παιδί, να ξεκινά νωρίς. Αλλά να ξεκινά σωστά.
Δεδομένου ότι έχετε περισσότερα από τριάντα χρόνια εμπειρίας στη διδασκαλία, την εκπαίδευση καθηγητών και την Παιδαγωγική στην Ελλάδα, ποιο νομίζετε ότι είναι το βασικότερο πρόβληματα στην διδασκαλία των ξένων γλωσσών στη χώρα μας-τουλάχιστον- σήμερα;
Έχω περισσότερα από 35 χρόνια εμπειρίας κι έχω ξεκινήσει την πορεία αυτή κάνοντας αυτό που έκαναν όλοι: ένα παραδοσιακό, γραμματικοκεντρικό, εξετασιοκεντρικό μάθημα. Ευτυχώς, άλλαξα, ξέμαθα, μετακινήθηκα, έμαθα ξανά, εξελίχθηκα. Νομίζω λοιπόν ότι το πρόβλημα είναι αυτό: πάρα πολλοί από εμάς δεν θέλουμε να μετακινηθούμε από αυτό που ξέρουμε. Χρησιμοποιούμε υλικά που είναι ίδια με αυτά που είχαμε πριν 35 χρονιά αλλά… είναι καλύτερα εικονογραφημένα κι έχουν και τεχνολογικά εργαλεία. Αντί δηλαδή οι μαθητές να κάνουν το ‘φυλλάδιο’ με τους χρόνους και τα ρήματα, κάνουν το ίδιο περιεχόμενο αλλά…στο tablet. Είναι ένας φαύλος κύκλος που σχεδόν κανείς δεν θέλει να τον σπάσει: οι εκπαιδευτικοί ισχυρίζονται ότι δεν τους αρέσει να διδάσκουν έτσι και τα φορτώνουν στους ιδιοκτήτες ΚΞΓ. Οι ιδιοκτήτες τα φορτώνουν στους εκδοτικούς που έτσι φτιάχνουν τα βιβλία. Και όλοι μαζί τα φορτώνουν στους γονείς. Μα για σκεφτείτε: καθορίζει έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο ο μη ειδικός! Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε παιδιά που βαριούνται, εκπαιδευτικούς που βαριούνται και γονείς που πληρώνουν για αυτή τη βαρεμάρα! Ε στο τέλος δίνουν οι μαθητές για ένα πιστοποιητικό, έχουν τα ΚΞΓ 100% επιτυχία, γεμίζουν τα social media χαρωπές ανακοινώσεις και όλα καλά. Αλλά στην ουσία, χαθήκαν ένα σωρό ευκαιρίες: να γίνει μια αλλαγή παραδείγματος στην ξενόγλωσση εκπαίδευση, να δημιουργηθούν τάξεις με κέφι και πάθος για γνώση. Είναι κρίμα! Ένα ακόμη τεράστιο πρόβλημα είναι η πληθώρα πιστοποιήσεων που αναγνωρίζονται από το Δημόσιο στη χώρα μας. Υπάρχουν πάνω από 40 αναγνωρισμένα πιστοποιητικά για το επίπεδο Β2 για τα αγγλικά, με τεράστιες διαφορές στην ουσιαστική αξία, τον βαθμό δυσκολίας, την ποιότητα στις συνθήκες διεξαγωγής των εξετάσεων. Κι όμως το ελληνικό Δημόσιο τα αναγνωρίζει όλα ως ισότιμα. Σκεφτείτε ότι στη Γερμανία, αναγνωρίζονται μόλις 3 πιστοποιητικά, αυτά που έχουν το σήμα Q-mark. Το αποτέλεσμα ποιο είναι στη χώρα μας; Να έχουμε κατόχους πολύ χαμηλής ποιότητας πιστοποιήσεων, που να μην ξέρουν καθόλου καλά τη γλώσσα αλλά να παίρνουν θέσεις εργασίας από ανθρώπους με αληθινά προσόντα. Και φυσικά να πέφτει το επίπεδο σε όλο τον τομέα της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης και να γίνεται αυτό που λέμε "battle for the bottom”: όλο και πιο εύκολα, πιο γρήγορα, πιο ‘σούπερ-μάρκετ’… όλο και λιγότερη ουσία, ποιότητα, βάθος… Aυτό προσπαθώ να αλλάξω μαζί με την ομάδα των εκπαιδευτικών στη Γλωσσομάθεια: να εστιάσουμε στην ουσία της εκπαίδευσης και όχι στο να έχουμε ένα πιστοποιητικό κορνιζαρισμένο στον τοίχο μας, συχνά δε να μη σημαίνει και τίποτα αυτό το χαρτί…
Ως εκπαιδευτικός, γλωσσολόγος, ομιλήτρια, ιδιοκτήτρια σχολείου προωθείτε εκπαιδευτικές αξίες που σχετίζονται με την ελευθερία του ατόμου, με μαθητοκεντρικές μεθοδολογίες, με το σεβασμό των δικαιωμάτων των παιδιών και τη φωνή του μαθητή στην τάξη. Μιλάτε συχνά για την ανάγκη μιας κοινωνίας που είναι ελεύθερη από τον φασισμό, τον ρατσισμό, τη βία και τη ρητορικής μίσους. Ακριβώς ό,τι θέλουμε από ένα δάσκαλο... Δυστυχώς, όμως, συχνά μέσω των βιβλίων αλλά και των καθηγητών τα παιδιά μαθαίνουν ακριβώς... το αντίθετο. Πόσο μπορεί ένας τέτοιος δάσκαλος να επηρεάσει ένα παιδί;
Έχουμε τεράστια ευθύνη οι εκπαιδευτικοί. Στις τάξεις δημιουργούμε αντίγραφα του κόσμου, μοντέλα μιας καλύτερης κοινωνίας. Νομίζω, αυτός είναι ο λόγος για να γίνει κανείς δάσκαλος: το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο! Μέσα από τις σχέσεις μας μέσα στις τάξεις, μπορούμε να εμπνεύσουμε τα παιδιά για τη σημασία της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας, της ελευθερίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων του παιδιού. Ένας εξουσιαστικός δάσκαλος, που χρησιμοποιεί απειλές και τιμωρίες, μεταδίδει το μήνυμα ότι αυτό είναι αποδεκτό κοινωνικό μοντέλο. Ένας δάσκαλος που δίνει χώρο στους μαθητές να ρωτήσουν, να ανακαλύψουν τον κόσμο και τον εαυτό τους, να εξερευνήσουν, να διαφωνήσουν, ένας δάσκαλος που ακούει τη φωνή των παιδιών, που δε μιλά ακατάπαυστα, που δημιουργεί συνθήκες μοιράσματος, είναι ένας δάσκαλος που κάνει τον κόσμο λίγο καλύτερο. Θλίβομαι και ντρέπομαι όταν μαθαίνω για συναδέλφους που χρησιμοποιούν λεκτική βία ή απειλές. Αν δεν αγαπάς τα παιδιά, γιατί να κάνεις αυτήν τη δουλειά; Στις ξένες γλώσσες διδάσκουμε το Άλλο, την γνωριμία με νέους κώδικες, νέους πολιτισμούς. Άρα εξ’ορισμού, οι τάξεις μας πρέπει να λειτουργούν ως τόποι αντιρατσισμού, αντιφασισμού, ως χώροι που προάγουν τη δημοκρατια. Είμαστε οι χώροι που η αποδοχή του Άλλου παίζει πρωτεύοντα ρόλο!
Το 2019 στο TEDxPatras, είχατε πει "έχουμε δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα lockstep· όπου όλοι οι μαθητές κάνουν το ίδιο πράγμα την ίδια στιγμή και αναμένεται να επιτύχουν τα ίδια αποτελέσματα”. Πώς μπορούμε οι γονείς να βοηθήσουμε ένα παιδί που μαθαίνει διαφορετικά ή αντιστέκεται στο εκπαιδευτικό σύστημα όπως είναι σήμερα στην Ελλάδα;
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα με πονάει. Με εξαίρεση το νηπιαγωγείο, μοιάζει όλη η εκπαίδευση να μιμείται το έκτρωμα των Πανελληνίων. Πολλή ύλη, πολλά τεστ, πολλοί βαθμοί. Δασκαλοκεντρικές προσεγγίσεις, ομοιογένεια και κοινή στοχοθεσία για όλα τα σχολεία και όλα τα παιδιά. Αυτό είναι το lockstep: αν πάω σε οποιοδήποτε σχολείο στην Ελλάδα πχ στη Β δημοτικού μια Δευτέρα στις 9 το πρωί θα δω πάνω κάτω το ίδιο μάθημα… όλοι κάνουν το ίδιο! Είναι τόσο κρίμα να χάνουμε την ευκαιρία για μάθηση! Τα παιδιά έχουν μια καταπληκτική δίψα να μάθουν τον κόσμο, να εξερευνήσουν τη ζωή, τον εαυτό τους, τον άλλο. Κι εμείς τι κάνουμε; Σκοτώνουμε αυτήν τη δίψα. Τι μπορούμε να κάνουμε ως γονείς για να πολεμήσουμε αυτό το lockstep system; Νομίζω αρκετά! Να συζητάμε με τα παιδιά μας, να ενισχύσουμε την κριτική τους σκέψη, να τα βοηθήσουμε να αποδομήσουν αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα. Να τους εξηγήσουμε ποια είναι τα δικαιώματά τους. Να ξέρουν ότι η τιμωρία απαγορεύεται. Να τους λέμε ιστορίες και παραμύθια. Να τους διαβάζουμε βιβλία αλλά να διαβάζουμε κι εμείς βιβλία. Να πηγαίνουμε βόλτες στη φύση. Να παίζουμε με τα παιδιά μας. Να ακούμε προσεχτικά τι μας λένε. Αν ένας δάσκαλος έχει ταπεινώσει ένα παιδί, να ακούμε αυτό που μας λέει το παιδί και να το υπερασπιζόμαστε. Ταυτόχρονα, να κάνουμε επιλογές αντίστασης! Θυμάμαι όταν ήταν τα παιδιά μου στο δημοτικό, έπρεπε να αποστηθίσουν κείμενα για κάποια μαθήματα. Δεν το έκαναν ποτέ. Τους ζητούσα πάντα να το μάθουν με δικά τους λόγια και είχαμε συμφωνήσει πως αν ο δάσκαλος τους ζητούσε το κείμενο απ’έξω, η απάντηση θα ήταν "η αποστήθιση καταστρέφει τον εγκέφαλο". Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν πώς μαθαίνουν καλύτερα. Και τέλος, ως γονείς πρέπει να επιλέγουμε εκπαιδευτικούς χώρους που να κάνουν το αντίθετο από το lockstep. Μακριά λοιπόν από εκπαιδευση- σουπερ μαρκετ, εξετασιοκεντρικά μοντέλα, δασκαλοκεντρικές προσεγγίσεις. Χώρο στα παιδιά!
Τι έχετε να πείτε στους γονείς που "πιέζουν” με όποιο τρόπο τα παιδιά τους να μάθουν μια ξένη γλώσσα "επειδή θα είναι σημαντική για την καριέρα” τους;
Η εκμάθηση της γλώσσας είναι πολύ σημαντική για πολλούς λόγους. Η καριέρα είναι όντως ένας από αυτούς. Αλλά, είπαμε, το να μαθαίνουμε γλώσσες είναι μια πολύ φυσική διαδικασία. Αν γίνεται με πίεση, η μέθοδος εκμάθησης είναι λανθασμένη. Η γλώσσα μαθαίνεται μέσα από την εμπειρία, τη σύνδεση, την σκέψη, την ανάγκη έκφρασης, την ανάγκη κατανόησης, την ανάγκη μοιράσματος. Άρα το πρόβλημα με τον γονιό που πιέζει το παιδί να μάθει μία γλώσσα είναι πως δεν καταλαβαίνει ότι το παιδί θα τη μάθει πολύ πιο εύκολα, πιο ουσιαστικά και πιο βαθιά χωρίς πίεση. Παλιά, οι ενήλικες ήξεραν να κλίνουν τα ρήματα, ήξεραν τις διαφορές των χρόνων και τους γραμματικούς κανόνες αλλά κόμπιαζαν να ξεστομίσουν μια φράση στα αγγλικά. Τώρα ξέρουμε ότι μαθαίνουμε αλλιώς. Η πίεση είναι εντελώς περιττή. Η παρουσία και η εξερεύνηση είναι απαραίτητες.
Εάν ένα παιδί θέλει να μάθει μια ξένη γλώσσα που δεν είναι "δημοφιλής” ή είναι πολύ δύσκολη, πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε;
Να τη μάθει! Να βρούμε ένα σχολείο γλωσσών που να τη διδάσκει. Αν μπορούμε, να ταξιδέψουμε με το παιδί σε μέρη που αυτή η γλώσσα χρησιμοποιείται. Να ακούσουμε μουσική σε αυτήν τη γλώσσα, να δούμε ταινίες και σειρές. Όταν ένα παιδί ζητά να μάθει, το βοηθάμε να μάθει, δεν ανακόπτουμε αυτήν την επιθυμία, την τρέφουμε όσο μπορούμε.
Ποια η συμβουλή σας για τις περιπτώσεις που τα παιδιά ξεκινούν με ενθουσιασμό την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας αλλά στα μέσα της χρονιάς δηλώνουν ότι δεν τους αρέσει και θέλουν να σταματήσουν; Αλλάζουμε εκπαιδευτικό ή αλλάζουμε ξένη γλώσσα;
Νομίζω αυτό σχετίζεται με αυτά που συζητήσαμε παραπάνω. Ο ενθουσιασμός είναι η φυσική κατάσταση του παιδιού προς τη νέα γνώση. Η απογοήτευση έχει σχέση με τις εκπαιδευτικές συνθήκες και όχι με το εκπαιδευτικό αντικείμενο. Ο γονιός λοιπόν πρέπει πρώτα να δει αν η μάθηση προσφέρεται με τρόπο βιωματικό και ολιστικό.
Μπορεί ένα παιδί δημοτικού – αν θέλει- να μαθαίνει ταυτόχρονα δύο και τρεις ξένες γλώσσες; Υπάρχει ζήτημα σύγχυσης ή όλα έχουν να κάνουν με την εκπαιδευτική προσέγγιση που επιλέγουμε (τους καθηγητές και τα βιβλία;)
Όσο πιο πολλές γλώσσες μαθαίνουμε, τόσο πιο εύκολα μαθαίνουμε κι άλλες γλώσσες! Όμως πάντα προσέχουμε αυτό να γίνεται με τρόπο ευχάριστο και ουσιαστικό. Θυμίζω, χωρίς πίεση!
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα βιβλία στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας;
Τα εκπαιδευτικά υλικά είναι απλώς εργαλεία. Εργαλείο είναι ένα βότσαλο, μια γέφυρα, ο ήλιος. Μπορώ να διδάξω έναν ολόκληρο χρόνο, χρησιμοποιώντας μόνο τον κόσμο γύρω μου ως βιβλίο. Να φτιάξουμε ιστορίες, να μάθουμε λέξεις, να γράψουμε ποιήματα, να ακούσουμε ο ένας τον άλλον. Από την άλλη, αγαπώ τα βιβλία! Το χαρτί κι η μυρωδιά του, οι ιστορίες που διαβάζουμε, οι εικόνες που φτιάχνουμε στον νου μας είναι ένα όμορφο ταξίδι. Μεγάλωσα στο βιβλιοπωλείο του παππού μου στα Πατήσια, χωμένη μέσα στα παραμύθια, κρυμμένη πίσω από πάγκους και ράφια. Τα βιβλία είναι ένας άλλος τόπος. Ένα καλό βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο. Αρκεί να μη μετατραπεί σε μια ‘συνταγή’. Καμιά φορά το βιβλίο γίνεται εμπόδιο μεταξύ του δασκάλου και του μαθητή. Να αναζητάμε βιβλία που να εμπνέουν τα παιδιά να τα ρουφήξουν, να τα καταβροχθίσουν!
Tα Glossobooks του εκδοτικού σας οίκου είναι εντελώς διαφορετικά από τα υπόλοιπα βιβλία... Τι είναι αυτό που τα κάνουν να ξεχωρίζουν και "δεν είναι βαρετά” για τα παιδιά;
Για αρχή, είναι φτιαγμένα από δασκάλους που κάνουν μάθημα σε αληθινές τάξεις και ξέρουν τι αγαπούν τα παιδιά. Είναι γεμάτα παραμύθια, ιστορίες! Οι μαθητές κλείνουν τα μάτια, φαντάζονται τον κόσμο της ιστορίας, τον ζωγραφίζουν, βρίσκουν τις λέξεις για να τον περιγράψουν, ύστερα τον δραματοποιούν, τον κατασκευάζουν, γράφουν για αυτόν. Κάνουμε πειράματα, μαγειρεύουμε, αλληλοεπιδρούμε με το βιβλίο και τους ήρωες του. Ταυτόχρονα, οι μαθητές θα κάνουν και γλωσσικές ασκήσεις αλλά πάντα μέσα από τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη και τη συνεργατικότητα. Για αυτό τα παιδιά ζητούν πιο πολύ Glossobooks! Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια 7χρονη μαθήτρια που είχε πει "είναι τόσο ωραίο που δε θέλω να παίξω video game"! Ε για μένα αυτό είναι μια μεγάλη νίκη!
Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί βλέπουμε ότι μαθαίνουν στα παιδιά μια ξένη γλώσσα αφήνοντας ένα ελάχιστο ποσοστό στη παρουσίαση του πολιτισμού και της κουλτούρας των λαών που την μιλούν. Πόσο σημαντικό είναι να ενταχθεί και αυτό στη διδασκαλία μας ξένης γλώσσας;
Δεν είμαι σίγουρη. Ποια είναι η κουλτούρα της αγγλικής γλώσσας και σε ποιον πολιτισμό ανήκει; Δε μου αρέσουν τα σύμβολα πχ της Αγγλίας ή της Αμερικής στην προώθηση της αγγλικής γλώσσας. Τα αγγλικά ανήκουν σε όλους μας, είναι lingua franca. Όταν βλέπω τον κόκκινο τηλεφωνικό θάλαμο του Λονδίνου ή το Βig Ben σε προώθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, νιώθω ότι βρίσκομαι στα 80’s. Επίσης νιώθω ότι προδίδω καταπληκτικά έργα στα αγγλικά που προέρχονται από την Ινδία, τη Νιγηρία, την Αύγυπτο, την Κένυα, την Κύπρο για παράδειγμα. Η λογοτεχνία στα αγγλικά δε γράφεται μόνο από Βρετανούς, Αμερικανούς ή Αυστραλούς. Είναι υπέροχο να κατανοούμε άλλους πολιτισμούς μέσα από την εκμάθηση της γλώσσας αλλά είναι ισοπεδωτικό να ταυτίζουμε μια γλώσσα με συγκεκριμένα κράτη.
Γιατί έχουμε τόσες πολλές εξετάσεις για την πιστοποίηση ξένων γλωσσών; Είναι απαραίτητες τελικά;
Είναι ένα τεράστιο λάθος, μια διαστρέβλωση της εκπαιδευτικής αγοράς. Πρέπει να πάψει να αναγνωρίζει το ελληνικό κράτος τόσα πολλά πιστοποιητικά, τα περισσότερα χαμηλής ποιότητας και αμφίβολης αξίας. Δημιουργούνται ένα σωρό σκάνδαλα και αδικίες στην αγορά εργασίας. Το χειρότερο όμως είναι ότι γίνεται ένα τεράστιο πανηγύρι με θύματα τους μαθητές, που αντί να μαθαίνουν τη γλώσσα, βιάζονται να πάρουν ένα ‘χαρτί’ που δεν σημαίνει τίποτα για τη γλωσσική τους ικανότητα και δεν αναγνωρίζεται και σχεδόν πουθενά. Γνωρίζω ότι πολλοί φορείς έχουν απευθυνθεί στο Υπουργείο Παιδείας για αυτό το ζήτημα αλλά ως τώρα δεν έχει γίνει κάτι. Είναι μία κοροϊδία και πρέπει να τελειώνει.
