Ως γονείς, έχουμε την ευθύνη όχι μόνο να προστατεύουμε τα παιδιά μας, αλλά και να τα προετοιμάζουμε για να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν τους κινδύνους. Ωστόσο, σε μια κοινωνία που συχνά λειτουργεί με βάση κοινωνικούς μύθους και στερεότυπα, είναι εύκολο να παρασυρθούμε από λανθασμένες πεποιθήσεις —ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τόσο σοβαρά θέματα όσο η παιδική κακοποίηση.
Ο πιο διαδεδομένος μύθος είναι ότι οι θύτες είναι "κακοί ξένοι" που πλησιάζουν τα παιδιά με γλυκά ή προσκλήσεις για βόλτες. Η αλήθεια όμως είναι πολύ πιο ανησυχητική και —για πολλούς— δύσκολη να τη δεχτούν: η πλειονότητα των θυτών είναι άτομα που τα παιδιά γνωρίζουν και εμπιστεύονται. Σε πρόσφατη συνέντευξή της η ηθοποιός Μαρίνα Καλογήρου συγκλόνισε με την αποκάλυψη ότι έχει κακοποιηθεί ως παιδί από την ηλικία των τεσσάρων ετών και μάλιστα από συγγενικά πρόσωπα και φιλικά προσκείμενα στην οικογένεια της.
"Επρόκειτο για ψυχολογική και σωματική κακοποίηση. Εμένα ήταν σεξουαλική κακοποίηση, συνέβαινε και για μένα ήταν δεδομένο, δεν το είχα καταλάβει ότι είναι κάτι μη κανονικό. Από 4 διαφορετικούς άνδρες, ο ένας κατ' εξακολούθηση. Ήταν φίλοι της οικογένειας και συγγενείς, οι δυο ήταν φίλοι, οι δυο συγγενείς. Από τα 4 έως τα 14 μου χρόνια. Το είπα στους γονείς μου πολύ αργότερα. Όταν συνειδητοποίησα πόσο κακό μου χει κάνει μου είπαν πολλοί άνθρωποι ότι τους έχει συμβεί και σε εκείνους. Είναι πολύ συχνό", αποκάλυψε η ηθοποιός.
Για τον ψυχολογικό αντίκτυπο του γεγονότος η Μαρίνα Καλογήρου ανέφερε: "Επειδή ήμουν μικρή δεν το καταλάβαινα. Πριν από ένα μήνα κατάλαβα τι σοβαρό μου άφησε μέσα μου. Με επηρέασε τρομερά". Το γεγονός ότι τα τέρατα μπορεί να βρίσκονται ανάμεσά μας, είναι κάτι που ούτε εμείς οι ίδιοι ως γονείς σκεφτόμαστε εύκολα - και είναι σημαντικό να το γνωρίζουμε ώστε να μπορούμε να μεταφέρουμε σωστά στα παιδιά μας αυτά που πρέπει να προσέχουν και κυρίως τι σημαίνει ανάρμοστη συμπεριφορά, χωρίς να έχει σημασία από ποιον προέρχεται. Παρακάτω είναι οι πιο κοινοί μύθοι σε σχέση με την κακοποίηση παιδιών, τους οποίους αν και υπάρχουν πλέον μελέτες που τους καταρρίπτουν, οι κοινωνίες στερεοτυπικά συνεχίζουν να αναπαράγουν.
Μύθος 1: Οι κακοποιήσεις προέρχονται από αγνώστους
Ακούμε συχνά τη φράση "μην παίρνεις τίποτα από αγνώστους" ή "μην μιλάς σε ξένους". Ναι, αυτές είναι καλές αρχές ασφαλείας. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι μόνο 5-10% των περιστατικών κακοποίησης προέρχονται από άγνωστα άτομα. Τα υπόλοιπα συμβαίνουν εντός του κύκλου εμπιστοσύνης του παιδιού: γονείς, συγγενείς, φίλοι της οικογένειας, δάσκαλοι, φροντιστές.
Σύμφωνα με έρευνες:
- Το 38% των περιπτώσεων κακοποίησης γίνεται από τη μητέρα του παιδιού.
- Το 23,9% από τον πατέρα.
- Το 20% και από τους δύο γονείς.
- Άλλο ένα 14,5% προέρχεται από συγγενείς, συντρόφους των γονιών, δασκάλους και άτομα που έχουν άμεση επαφή με το παιδί.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να μην περιορίζουμε την εκπαίδευση των παιδιών μόνο στο "στρατόπεδο των ξένων", αλλά να τους διδάσκουμε τι είναι αποδεκτό και τι όχι ακόμη και από άτομα που γνωρίζουν καλά.
Μύθος 2: Τα παιδιά λένε ψέματα για την κακοποίηση
Ένα από τα πιο επικίνδυνα λάθη που κάνουν ενήλικες είναι να αμφισβητούν τις αποκαλύψεις των παιδιών. Ειδικά όταν η κατηγορία αφορά κάποιον που "δεν φαίνεται ικανός να κάνει κάτι τέτοιο". Η αλήθεια είναι ότι μόλις το 1,8 έως 4,7% των καταγγελιών για κακοποίηση παιδιών θεωρούνται ψευδείς. Στην πραγματικότητα, τα παιδιά συνήθως δεν έχουν λόγο να επινοήσουν τέτοιες ιστορίες, και πολλές φορές χρειάζονται τεράστια ψυχική δύναμη για να αποκαλύψουν κάτι τόσο τραυματικό. Αν ένα παιδί ανακαλέσει την αποκάλυψή του, δεν σημαίνει ότι λέει ψέματα. Πολλές φορές νιώθει ενοχές, φόβο ή πίεση από το περιβάλλον του να "πάρει πίσω τα λόγια του".
Μύθος 3: Μόνο οι άντρες κακοποιούν παιδιά
Η κοινωνία έχει την τάση να βλέπει τις γυναίκες ως "φύλακες" και όχι ως θύτες. Όμως τα στοιχεία λένε άλλα:
- Το 20,9% των αναφορών έχει γυναίκα ως τον κύριο θύτη.
- Σε 42% των περιπτώσεων, η γυναίκα συμμετέχει ως συνεργός.
- Παρόλα αυτά, μόλις το 1% των καταδικασμένων δραστών για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είναι γυναίκες —γεγονός που δείχνει υποκαταγραφή και προκατάληψη στο πώς η κοινωνία αντιλαμβάνεται τον θύτη.
Μύθος 4: Τα παιδιά με αναπηρία είναι λιγότερο πιθανό να κακοποιηθούν
Ένας επικίνδυνος μύθος είναι ότι τα παιδιά με αναπηρίες —σωματικές ή νοητικές— είναι λιγότερο εκτεθειμένα σε κίνδυνο. Στην πραγματικότητα:
- Τα παιδιά με αναπηρία είναι 1,7 φορές πιο πιθανό να υποστούν σωματική κακοποίηση και 1,8 φορές πιο πιθανό να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση.
- Το 92% των δραστών σε αυτές τις περιπτώσεις είναι άντρες και κυρίως γνωστοί του παιδιού.
- Πολλά από αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται να μιλήσουν, ειδικά αν είναι μη λεκτικά ή έχουν γνωστικές δυσκολίες.
Και όμως, αυτή η πληθυσμιακή ομάδα παραμένει σχεδόν αόρατη στην πρόληψη και την υποστήριξη μετά από περιστατικά κακοποίησης.
Τι μπορούμε να κάνουμε ως γονείς;
Αν θέλουμε πραγματικά να προστατεύσουμε τα παιδιά μας, πρέπει να ξεκινήσουμε από την αλήθεια – όσο άβολη κι αν είναι.
- Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας όχι μόνο να αποφεύγουν τους αγνώστους, αλλά πολύ πιο σημαντικό να αναγνωρίζουν ανάρμοστη συμπεριφορά από οικεία πρόσωπα.
- Μιλήστε τους για "καλά και κακά αγγίγματα", για τα όρια του σώματός τους, και για το δικαίωμά τους να λένε "όχι", ακόμα και σε ενήλικες.
- Δώστε τους τη σιγουριά ότι πάντα μπορούν να σας μιλήσουν, χωρίς φόβο ή ντροπή.
- Μάθετε να διαβάζετε τα σημάδια: αλλαγές στη συμπεριφορά, παλινδρόμηση, εφιάλτες, απόσυρση, ή έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις είναι καμπανάκια.
- Μην αγνοείτε ή αμφισβητείτε εύκολα τα λόγια τους. Η πίστη μας μπορεί να είναι το κλειδί για τη σωτηρία τους.
Η κακοποίηση παιδιών είναι μια σκληρή πραγματικότητα —και δεν μπορούμε να την πολεμήσουμε με παραμύθια. Η αλήθεια είναι το πιο ισχυρό εργαλείο πρόληψης. Και ως γονείς, έχουμε τη δύναμη (και το χρέος) να σπάσουμε τους μύθους και να προστατέψουμε τα παιδιά μας από κινδύνους που συχνά βρίσκονται πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε.
