Τα παιδιά συνήθως τα πρώτα χρόνια της ζωής τους έχουν μια αυθόρμητη γενναιοδωρία. Στην προσχολική ηλικία μοιράζονται χωρίς δεύτερη σκέψη: παιχνίδια, σνακ, αντικείμενα. Όσο όμως τα παιδιά μεγαλώνουν, πολλοί γονείς παρατηρούν μια αλλαγή. Το "πάρε κι εσύ" αρχίζει να αντικαθίσταται από το "είναι δικό μου".
Οι γονείς συχνά αναρωτιόμαστε: Είναι ένδειξη εγωισμού; Ή μήπως αποτελεί φυσικό στάδιο της ανάπτυξης; Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η μειωμένη διάθεση να μοιράζονται τα παιδιά σε συγκεκριμένες ηλικίες δεν είναι πρόβλημα συμπεριφοράς, αλλά ένδειξη γνωστικής και συναισθηματικής ωρίμανσης.
Για να κατανοήσουμε πότε και γιατί τα παιδιά σταματούν να μοιράζονται τα πράγματά τους, χρειάζεται να δούμε πώς εξελίσσεται η έννοια της ιδιοκτησίας, της δικαιοσύνης και της προσωπικής ταυτότητας στα παιδιά.
Πότε αρχίζει να αλλάζει η στάση των παιδιών
Έρευνες στην αναπτυξιακή ψυχολογία δείχνουν ότι τα παιδιά ηλικίας 3–5 ετών μοιράζονται συχνά χωρίς στρατηγική σκέψη. Η γενναιοδωρία σε αυτή την ηλικία συνδέεται περισσότερο με τη μίμηση, την κοινωνική επιθυμία και την άμεση συναισθηματική ανταπόκριση.
Ωστόσο, από την ηλικία των 6–9 ετών παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή. Σύμφωνα με μελέτη των Blake & McAuliffe (2011) που δημοσιεύτηκε στο Cognition, τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν αρχίζουν να γίνονται πιο επιλεκτικά στο μοίρασμα, ιδιαίτερα όταν αντιλαμβάνονται την ανισότητα ή όταν το κόστος για τα ίδια αυξάνεται. Δηλαδή, δεν σταματούν να μοιράζονται επειδή γίνονται "λιγότερο καλά", αλλά επειδή αρχίζουν να αξιολογούν. Σε αυτή τη φάση, το παιδί κατανοεί τι του ανήκει, τι έχει αξία για το ίδιο και πότε το μοίρασμα θεωρείται δίκαιο ή άδικο.
Η ιδιοκτησία ως μέρος της ταυτότητας
Η ανάπτυξη της έννοιας της ιδιοκτησίας είναι καθοριστική. Σύμφωνα με τον Jean Piaget και μεταγενέστερους ερευνητές της γνωστικής ανάπτυξης, γύρω στη μέση παιδική ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να συνδέουν τα αντικείμενα με την προσωπική τους ταυτότητα.
Έρευνα της Nucci (2001) για την ηθική και κοινωνική ανάπτυξη δείχνει ότι τα παιδιά αρχίζουν να διαχωρίζουν τους κοινωνικούς κανόνες ("πρέπει να μοιράζομαι") από τα προσωπικά δικαιώματα ("αυτό είναι δικό μου"). Το να μη μοιράζεται ένα παιδί, δηλαδή, δεν σημαίνει έλλειψη ενσυναίσθησης. Συχνά σημαίνει ότι δοκιμάζει τα όρια του εαυτού του και της αυτονομίας του.
Είναι δίκαιο;
Μια ακόμη σημαντική διάσταση είναι η έννοια της δικαιοσύνης. Μελέτη των Fehr, Bernhard & Rockenbach (2008) στο Nature έδειξε ότι τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, απορρίπτουν το άδικο μοίρασμα, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα χάσουν και τα ίδια.
Αυτό εξηγεί γιατί ένα παιδί μπορεί να μη θέλει να μοιραστεί ένα παιχνίδι που θεωρεί πολύτιμο αλλά να μοιραστεί πρόθυμα κάτι άλλο, ή να αρνηθεί το μοίρασμα όταν νιώθει ότι "θα χάσει περισσότερα". Η επιλογή δεν είναι τυχαία, είναι αποτέλεσμα γνωστικής επεξεργασίας.
Πρέπει οι γονείς να επιμένουν;
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το υποχρεωτικό μοίρασμα μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Όταν τα παιδιά εξαναγκάζονται να μοιραστούν, συχνά:
- δεν εσωτερικεύουν την έννοια της γενναιοδωρίας,
- αλλά βιώνουν το μοίρασμα ως απώλεια ελέγχου.
Η σύγχρονη αναπτυξιακή ψυχολογία προτείνει:
- να αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού στην ιδιοκτησία,
- να δίνεται χώρος για επιλογή,
- και να ενισχύεται το μοίρασμα μέσα από παράδειγμα και διάλογο, όχι επιβολή.
Τα παιδιά δεν "σταματούν" απλώς να μοιράζονται. Μαθαίνουν πότε, πώς και γιατί να το κάνουν. Η μειωμένη διάθεση για μοίρασμα σε συγκεκριμένες ηλικίες αποτελεί φυσικό στάδιο ανάπτυξης και συνδέεται με την ωρίμανση της σκέψης, της ταυτότητας και της αίσθησης δικαιοσύνης.
Το ζητούμενο δεν είναι να μεγαλώσουμε παιδιά που μοιράζονται πάντα, αλλά παιδιά που κατανοούν τη σημασία της επιλογής, του σεβασμού και της προσωπικής ευθύνης.
Διαβάστε Επίσης
