Από τον Νίκο Κριτσαντώνη, εκπαιδευτικό, ακαδημαϊκό υπεύθυνο των κέντρων προσχολικής αγωγής Dorothy Snot και σύμβουλο γονεϊκότητας και εκπαίδευσης.
Πρόσφατα σε μία συζήτηση που συμμετείχα μου τέθηκε το ερώτημα: "μπορεί το σχολείο να διδάξει τη δημιουργικότητα;”
Η κουβέντα που ακολούθησε μου έδωσε την αφορμή για να γράψω κάποιες ιδέες από τις οποίες προέκυψε το σχετικό άρθρο. Το πρώτο μέρος, αφορά το αρχικό ερώτημα. Το δεύτερο μέρος εξετάζει κάποιες διαφορές στα χαρακτηριστικά της δημιουργικότητας μεταξύ ενηλίκων και παιδιών. Στη συνέχεια θα προχωρήσουμε σε πρακτικές προτάσεις που οι οικογένειες θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν για να καλλιεργήσουν τα χαρακτηριστικά και δεξιότητες που συνδέονται με την δημιουργικότητα των παιδιών.
Δημιουργικότητα και παιδική ηλικία
Η παιδική ηλικία είναι μια περίοδος συνεχούς εξερεύνησης. Σε αντίθεση με τους ενήλικες τα παιδιά ανακαλύπτουν καινούργια πράγματα καθημερινά. Οι ανακαλύψεις τους είναι αποτέλεσμα πειραματισμού, παρατήρησης και παιχνιδιού. Σε αυτή τη διαδικασία μάθησης, και πάλι σε αντίθεση με τους ενήλικες, συμμετέχει όλο τους το σώμα καθώς και όλες τους οι αισθήσεις.
Τα παιδιά μαθαίνουν μυρίζοντας, τρέχοντας, πηδώντας, σκαρφαλώνοντας, πιάνοντας και ρίχνοντας πράγματα. Στη συνέχεια, μέσω των ανακαλύψεών τους, δημιουργούν συνδέσεις μεταξύ των προηγούμενων και των νέων εμπειριών τους και έτσι δημιουργείται η νέα γνώση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μία από τις υπερδυνάμεις που έχουν τα παιδιά είναι η προσαρμοστικότητα τους καθώς ο εγκέφαλος των παιδιών χαρακτηρίζεται από την πλαστικότητα του, σε αντίθεση με αυτόν των ενηλίκων που είναι πολύ πιο ξεροκέφαλος και πεισματάρης.
Από την επίλυση προβλημάτων όπως το μοίρασμα υλικών και παιχνιδιών με άλλα παιδιά μέχρι τον τρόπο που το σώμα τους λειτουργεί όταν θέλουν να τρέξουν, να σκαρφαλώσουν, να κάνουν κουτσό ή να βάλουν τα γάντια τους, όλα αυτά αποτελούν ευκαιρίες για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Έτσι λοιπόν οι λύσεις που βρίσκουν είναι εκ των πραγμάτων πολύ δημιουργικές με την έννοια ότι είναι αυθεντικές και καινοτόμες με την κυριολεκτική έννοια των όρων αυτών.
Τα παιδιά όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως δε μαθαίνουν ακούγοντας οδηγίες όπως "να μοιράζεσαι τα παιχνίδια σου”, "να προσέχεις όταν τρέχεις”, "να ακούς τις δασκάλες σου”αλλά, λειτουργώντας με πολύ δημιουργικό τρόπο,προσαρμόζονται στις δυσκολίες και τις ευκαιρίες μάθησης που τους παρουσιάζονται. Έτσι, το μοίρασμα των παιχνιδιών θα έρθει με φυσικό τρόπο ως αποτέλεσμα της ανάγκης τους για αποδοχή και ένταξη σε μια ομάδα αλλά και ως αποτέλεσμα του κινήτρου που έχουν τα παιδιά να μαθαίνουν συνεχώς καινούργια πράγματα, μέσα από το παιχνίδι και την συναναστροφή τους με τα άλλα παιδιά. Ο τρόπος που τα πόδια τους και τα χέρια τους δουλεύουν συνδυαστικά, και σε σχέση με τον χώρο γύρω τους, όταν τρέχουν, χρειάζεται πολλή εξάσκηση και επιμονή μέχρι να τελειοποιηθεί. Τα σενάρια που τα παιδιά δημιουργούν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού θα προσφέρουν την ευκαιρία για εκείνα να ξεπεράσουν τους δισταγμούς τους και να δοκιμάσουν νέες κινήσεις, με περισσότερο ρίσκο αλλά και ανταμοιβή.
Ένα σχολείο που έχει στόχο να στηρίξει τη δημιουργικότητα των παιδιών χρειάζεται να παρέχει αυτές τις ευκαιρίες εξερεύνησης, πειραματισμού και παιχνιδιού καθημερινά.
Όταν τα παιδιά δεν κατανοούν κάτι σε σχέση με το πώς λειτουργεί ο κόσμος γύρω τους, συχνά καταφεύγουν στη"μαγική σκέψη” που θα τους βοηθήσει να εξηγήσουν τα μυστήρια με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα. Έτσι το φεγγάρι που τους ακολουθεί την νύχτα είναι εκεί για να τους προστατεύει ή για να τους κατασκοπεύσει, το νερό εξαφανίζεται από το πάτωμα γιατί χρειάζεται να επιστρέψει επειγόντως στη θάλασσά όπου και ανήκει και το αγαπημένο τους παιχνίδι θα τους ζητήσει να πει στη μαμά και στο μπαμπά πως ζήτησε να πάει και εκείνο στο σχολείο μαζί του.
Όλες αυτές οι ιστορίες αποτελούν το "πρόχειρο τετράδιο τους” όπου και γράφεται, σβήνεται και ξαναγράφεται η διήγηση που οδηγεί τα παιδιά στη κατανόηση του πως λειτουργεί ο κόσμος.
Αυτό που μας λένε τα παιδιά όταν ξέρουμε να τα παρατηρούμε είναι πως :"Θέλω να ανακαλύψω πώς γίνεται, το να το ακούσω δεν είναι αρκετό για εμένα”.
Η δημιουργική χρήση των υλικών από τα παιδιά, που τις περισσότερες φορές δεν συμβαδίζει με τους κανόνες, είναι μέρος της ίδιας διαδικασίας.
Μπορεί να μην αρέσει στους ενήλικες καμιά φορά αλλά δεν υπάρχει τίποτα το δημιουργικό στο να προσπαθεί ένα παιδί να ζωγραφίζει μέσα στις γραμμές, αντιθέτως είναι πολύ δημιουργικό να αναμιγνύει τα χρώματα ώστε να νιώθει την υφή, τη μυρωδιά και την μεταμόρφωση του μπλε σε πράσινο όταν προσθέσει λίγο κίτρινο στο μείγμα.
Πίσω στο ερώτημα μας λοιπόν, μπορεί ένα σχολείο να διδάξει την δημιουργικότητα ;
Ένα σχολείο μικρών παιδιών δε χρειάζεται να διδάξει την δημιουργικότητα όπως δε χρειάζεται να διδάξει σε ένα παιδί να περπατά, να μιλάει ή να παίζει. Μπορεί, και πρέπει, όμως να στηρίξει και να εμπνεύσει τα παιδιά να εξελίξουν την δημιουργικότητα τους, με τον ίδιο τρόπο που βοηθά τα παιδιά να εξελίξουν τη γλώσσα τους, να αναπτύξουν τη λεπτή και αδρή κινητικότητα τους και να αποκτήσουν αυτονομία.
Για να συμβούν όλα αυτά είναι σημαντικό ένα σχολείο να συμπεριλαμβάνει τη δημιουργικότητα και όλες τις δεξιότητεςκαι τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με αυτήν ως σημαντικούς στόχους του προγράμματός του. Την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι πραγματικά κρίμα να μην επικεντρωθούμε στην ικανότητα των ανθρώπων να δημιουργούν πρωτότυπα και καινοτόμα έργα αλλά στην απομνημόνευση της πληροφορίας.
Στα σχολεία Dorothy Snot η δημιουργικότητα, η αυτονομία των παιδιών αλλά και η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που παρέχει ευκαιρίες για καθημερινή εξερεύνηση και ανακάλυψη, αποτελούν τον πυρήνας της εκπαιδευτικής μας φιλοσοφίας. Μέσα από το πρόγραμμα που έχουμε σχεδιάσει, προσφέρουμε ένα περιβάλλον μάθησης και δημιουργίας όπου οι γνώσεις, οι εμπειρίες και οι απόψεις των παιδιών καθορίζουν την εκπαιδευτική εμπειρία που βιώνουν. Αυτό σημαίνει πως, καθημερινά, μέσα από εμπειρίες σαν και αυτές που μοιράστηκα μαζί σας παραπάνω, τα παιδιά αισθάνονται ελευθέρα να εκφράσουν τη δημιουργικότητα τους και όχι να την περιορίσουν.
Δυστυχώς, η αλήθεια είναι, πως στην Ελλάδα, ένα παιδί φεύγοντας από τη Προσχολική Εκπαίδευση και πηγαίνονταςστο Δημοτικό έρχεται αντιμέτωπο με ένα πολύ διαφορετικόπλαίσιο. Ένα πλαίσιο όπου συχνά προκρίνεται η "ακαδημαϊκή επιτυχία” η οποία μάλιστα μετριέται με ξεπερασμένα εργαλείαόπως είναι τα γραπτά διαγωνίσματα. Έτσι το βάρος για την ανάπτυξη πολύ σημαντικών χαρακτηριστικών όπως είναι η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η ψυχική ανθεκτικότητα, η αυτονομία των παιδιών πέφτει στην οικογένεια.
