Από τον Νίκο Κριτσαντώνη, εκπαιδευτικό, ακαδημαϊκό υπεύθυνο των κέντρων προσχολικής αγωγής Dorothy Snot και σύμβουλο γονεϊκότητας και εκπαίδευσης.
Αγαπητοί γονείς, στο τρίτο μέρος θα συνεχίσουμε να εξετάζουμε το θέμα της δημιουργικότητας μέσα από το πρίσμα της παιδικής λογοτεχνίας. Τα βιβλία που προτείνω συνδιαλέγονται με την δημιουργικότητα με τρόπους που τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαιτερότητες της παιδικής ηλικίας αναδεικνύονται αλλά και προστατεύονται.
Παιδί και δημιουργικότητα-μέρος 1ο: Μπορεί το σχολείο να διδάξει τη δημιουργικότητα;
Έτσι βλέπουμε πως βιβλία όπως είναι τα Not a box, Not a Stick, που μοιράστηκα μαζί σας την προηγούμενη φορά, αλλά και τα βιβλία του Aaron Baker, να κλείνουν το μάτι στην παιδική περιέργεια, να μην δημιουργούν απλά μια διήγηση αλλά να γίνονται τα ίδια το όχημα για εξερεύνηση.
Φυσικά, στις μικρές ηλικίες, κανένα βιβλίο δεν είναι ικανό να καλλιεργήσει ή να αναδείξει δεξιότητες από μόνο του, ούτε αρκεί μια διεκπαιρεωτική, βιαστική ανάγνωση από τους γονείς ( ή και τους εκπαιδευτικούς) για να συμβεί αυτό. Για να αποτελέσει ένα βιβλίο αφορμή ουσιαστικής σύνδεσης μεταξύ του αναγνώστη και του ακροατή χρειάζεται η πράξη της ανάγνωσης να έχει κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Ας ξεκινήσουμε από το περιβάλλον. Επιλέξτε ένα ήσυχο, άνετο σημείο όπου τόσο το παιδί όσο και εσείς μπορείτε να καθίσετε άνετα χωρίς περισπασμούς. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια αγαπημένη καρέκλα, μια γωνιά ανάγνωσης ή ακόμη και αγκαλιά στο κρεβάτι. Αφιερώστε συγκεκριμένο χρόνο για το διάβασμα.. Η συνέπεια μπορεί να κάνει το διάβασμα μια πολύ αγαπημένη ρουτίνα.
Χρησιμοποιήστε διαφορετικές φωνές για τους χαρακτήρες, διαφοροποιήστε την ταχύτητα και τον τόνο της ανάγνωσής σας ώστε να ταιριάζει με τη διάθεση της ιστορίας. Αυτό κάνει την αφήγηση να ζωντανέψει και κρατάει το παιδί συνδεδεμένο με την ιστορία. Σίγουρα χρειάζεται εξάσκηση ( και προετοιμασία ) για να συμβεί αυτό αλλά σε καμία περίπτωση δεν χρειάζεται να είναι κάποιος απόφοιτος δραματικής σχολή για να μπορεί να χρωματίσει τη φωνή του ανάλογα με τη ροή της ιστορίας. Το σημαντικό εδώ είναι ο χρόνος που περνάτε μαζί στην ανάγνωση να είναι χρόνος που είναι αφιερωμένος στη σύνδεση σας με το παιδί και την ιστορία.
Δώστε χρόνο για συζήτηση σχετικά με την ιστορία που διαβάζετε αποφεύγοντας να κάνετε ερωτήσεις που θυμίζουν εξετάσεις. Τα βιβλία που υπάρχουν σε αυτήν την λίστα, αλλά και πολλά καλά βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, διαπραγματεύονται έννοιες που ακόμα και ως ενήλικες δεν τις έχουμε κατακτήσει. Πχ. Στο βιβλίο "Τι να κάνεις με μια ιδέα" του Kobi Yamada, η διαδρομή που σκιαγραφείται είναι αυτή της ιδέας από την σύλληψη της έως και την πραγματοποίηση της. Μία διαδρομή που για να ολοκληρωθεί χρειάζεται φροντίδα, θάρρος και επιμονή. Ποιότητες που και ως ενήλικες δεν μπορούμε να τις θεωρούμε δεδομένες και που χρειάζεται συνέπεια από την μεριά μας για να μη μας εγκαταλείψουν.
Για να είναι η συζήτηση ενδιαφέρουσα αλλά πάνω από όλα να προσφέρει στα παιδιά την ευκαιρία να αναπτύξουν τις δικές τους σκέψεις, χρησιμοποιείστε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μετατρέπουν την πράξη της ανάγνωσης από παθητική σε ενεργή, εμπλουτίζοντας την εμπειρία τόσο για το παιδί όσο και για τον γονέα.
Σε συνάντηση με όσα είχαμε αναφέρει στα δύο προηγούμενα άρθρα μας η δημιουργικότητα στην παιδική ηλικία δεν είναι συνυφασμένη με εκμάθηση τεχνικών και πληροφορίας αλλά με πειραματισμό, παιχνίδι και ανακάλυψη . Πάνω από όλα είναι συνυφασμένη με το δικαίωμα των παιδιών να κάνουν πολλά "λάθη".
Για να κρατήσω το κείμενο σύντομο δε θα αναφερθώ ονομαστικά σε όλα τα βιβλία της λίστας αλλά σε κάποια ενδεικτικά. Σας ενθαρρύνω όμως να αφιερώνετε λίγο χρόνο είτε στο διαδίκτυο συλλέγοντας πληροφορίες για το κάθε βιβλίο είτε, ακόμα καλύτερα, μιλώντας με το εξειδικευμένο προσωπικό των βιβλιοπωλείων σχετικά με τους τίτλους ή τις θεματικές, που σας ενδιαφέρουν.
Στα βιβλία του Peter Reynolds η δημιουργικότητα αντιμετωπίζεται ως μια εγγενής δεξιότητα που περιμένει από εμάς την "άδεια" να εκδηλωθεί. Στην Τελεία, το μήνυμα είναι "κάνε την αρχή και δες που αυτό θα σε πάει". Ο συγγραφέας ενθαρρύνει τα παιδιά που μπορεί να αισθάνονται ότι δεν είναι αρκετά καλοί δημιουργοί να ξεκινήσουν με κάτι απλό, επικυρώνοντας ακόμη και τις πιο μικρές πράξεις δημιουργίας. Αυτό είναι απίστευτα ενδυναμωτικό, αφού πρεσβεύει πως η δημιουργικότητα ξεκινά με το θάρρος της προσπάθειάς. Στο βιβλίο "Ish" που δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά, ο Reynolds εισάγει την έννοια του "ish", όπου η δημιουργία δεν χρειάζεται να είναι τέλεια για να είναι όμορφη. Η ιστορία βοηθά τα παιδιά να εκτιμήσουν το μοναδικό τους στυλ και να μάθουν ότι η δημιουργικότητα αφορά την έκφραση και όχι την τελειότητα, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση στις προσωπικές προσπάθειες δημιουργίας.
Το άλλο βιβλίο του Reynolds που προτείνω, με τον τίτλο Χαρούμενος Ονειροπόλος, είναι ένα νεύμα στη νευροδιαφορετικότητα που εξυμνεί εκείνους που δεν ταιριάζουν στο συμβατικό καλούπι, ιδιαίτερα εκείνους που μπορεί να χαρακτηριστούν διαφορετικοί λόγω της δημιουργικής ή αποκλίνουσας σκέψης τους. Το βιβλίο τελειώνει με ένα ισχυρό μήνυμα: "Τι είδους ονειροπόλος είσαι;" Καλεί τα παιδιά να προβληματιστούν για τα δικά τους όνειρα και τον τρόπο με τον οποίο εκφράζουν τη δημιουργικότητά τους, ενισχύοντας την ιδέα ότι ο καλύτερος τρόπος για να είσαι ένας ευτυχισμένος ονειροπόλος είναι να είσαι ο εαυτός σου.
Το βιβλίο : Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα – Kobi Yamada – εκδ. Λιβάνη εξερευνά το ταξίδι μιας ιδέας από τη σύλληψη μέχρι την υλοποίηση. Η ιστορία αρχίζει με ένα παιδί που συναντά μια ιδέα, η οποία απεικονίζεται ως ένα ιδιόρρυθμο πλάσμα που μοιάζει με αυγό. Αυτή η μεταφορά δείχνει πώς οι ιδέες μπορεί να φαίνονται παράξενες αλλά τελικά είναι πολύτιμες. Η αφήγηση παρακολουθεί την αρχική απροθυμία του παιδιού να μοιραστεί την ιδέα, λόγω του φόβου της απόρριψης από τους άλλους. Στη συνέχεια όμως ακολουθούμε τον χαρακτήρα στη διαδρομή της αποδοχής και της καλλιέργειάς της ιδέας του. Διαβάζοντας το βιβλίο γινόμαστε μάρτυρες της σημασίας που έχει το θάρρος στην πράξη της δημιουργίας. Επίσης, με αφορμή την πορεία της ιστορίας μπορούμε να μιλήσουμε για τη σημασία που υπάρχει στο να δώσουμε χρόνο στις ιδέες να αναπτυχθούν. Καθώς το παιδί αποκτά αυτοπεποίθηση, η ιδέα μεγαλώνει, τονίζοντας πως η καλλιέργεια ιδεών μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά αποτελέσματα όχι μόνο για εμάς αλλά και στις ζωές των άλλων. Κάποιες σχετικές έννοιες που μπορούμε να συζητήσουμε με αφορμή το βιβλίο είναι : η υπομονή, η επιμονή αλλά και το πως από μία δική μας ιδέα μπορούμε να προσφέρουμε και στον κόσμο γύρω μας.
Το " βιβλίο χωρίς εικόνες" του Novak B.J εκδ. Διόπτρα, αποτελεί μια εμπειρία που αμφισβητεί τα παραδοσιακά πρότυπα ανάγνωσης, ενθαρρύνοντας τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες να εξερευνήσουν τα απεριόριστα πεδία της δημιουργικότητας και της τέχνης της αφήγησης ιστοριών, μέσω των λέξεων. Η έλλειψη εικονογράφησης στο βιβλίο αναγκάζει τόσο τον αναγνώστη όσο και τον ακροατή να ασχοληθούν με το κείμενο . Αυτή η προσέγγιση είναι αρκετά αντισυμβατική στην παιδική λογοτεχνία, όπου οι εικόνες συχνά παίζουν ίσως τον πιο σημαντικό ρόλο. Βασιζόμενο αποκλειστικά στις λέξεις, δίνει έμφαση στη δύναμη της γλώσσας να προκαλεί εικόνες, συναισθήματα και χιούμορ. Το βιβλίο μας προσκαλεί να συμμετέχουμε ενεργητικά, βάζοντας τον αναγνώστη να πει αστείες, ανόητες λέξεις ή φράσεις, μετατρέποντας τον αναγνώστη σε performer.
Αυτή η διαδραστικότητα ενθαρρύνει τον αυθορμητισμό, καθώς τα παιδιά αντιδρούν ή προσπαθούν να προβλέψουν στο τι θα πει ο αναγνώστης. Το βιβλίο, μας υπενθυμίζει ότι η δημιουργικότητα είναι παιχνιδιάρικη, ενθαρρύνοντας τα παιδιά να πειραματιστούν με τη γλώσσα και τον ήχο. Σπάζοντας το συμβατικό καλούπι των εικονογραφημένων βιβλίων, προτρέπει τα παιδιά να σκεφτούν τι μπορεί να είναι ένα βιβλίο, παίζει με τις προσδοκίες του ακροατή και διευρύνει την κατανόησή των παιδιών για το τι συνιστά μια ιστορία.
Ας δούμε τώρα κάποιες προτάσεις βιβλίων που συνδέονται ή και διευρύνουν έννοιες που έχουμε εξετάσει στα δύο προηγούμενα άρθρα της σειράς Παιδί και Δημιουργικότητα:
· Είμαι ένας καλλιτέχνης Manta Altes Key Books
· Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα Kobi Yamada Εκδ. Λιβάνη
· Η Τελεία Peter Reynolds Εκδ. Διόπτρα
· Χαρούμενος Ονειροπόλος Peter Reynolds Εκδ.Μεταίχμιο
· Ish Peter Reynolds Walker Books Ltd
· Το δικό μου μουσείο Emma Lewis Εκδ. Πουά
· Τα φτερά της φαντασίας Shahzia Sikander Hanna Barczyk Εκδ.Μέλισσα
· Ο κήπος του Ματίς Friedman Samantha Εκδ. Μέλισσα
· Η μικρή μουτζούρα Φωτεινή Τικκου Εκδ.Ίκαρος
· Ένας Μαύρος Μαρκαδόρος Εύη Ανδριανού Εκδ.Πατάκη
· Ένα βιβλίο παιχνίδι Herve Tullet Εκδ.Νεφέλη
· Ω! Ένα βιβλίο με ήχους Herve Tullet Εκδ. Νεφέλη
· Το ταξίδι Aaron Becker Εκδ.Φουρφουρι
· Ρόζι Ριβιαρ Μηχανικός Andrea Beaty Εκδ.Ψυχογιός
· Έιντα Τουίστ η επιστήμονας Andrea Beaty Εκδ.Ψυχογιός
· Το βιβλίο χωρίς εικόνες Novak B. J Εκδ.Διόπτρα
· Η μέρα που τα κραγιόνια τα παράτησαν Drew Daywalt Εκδ.Ίκαρος
· Το βιβλίο με τα λάθη Corinna Luyken Εκδ.Φουρφουρι
· Shadow Suzy Lee Chronicle Books
· Wave Suzy Lee Chronicle Books
· Beautiful Oops! Barney Saltzberg Workman Publishing
· The Most Magnificent Thing Ashley Spires Kids Can Press
· Not a stick Antoinette Portis HarperCollins Publishers
· Not a box Antoinette Portis HarperCollins Publishers
