Από τον Νίκο Κριτσαντώνη, εκπαιδευτικό, ακαδημαϊκό υπεύθυνο των κέντρων προσχολικής αγωγής Dorothy Snot και σύμβουλο γονεϊκότητας και εκπαίδευσης.
Στην ενήλικη ζωή συχνά συνδέουμε την δημιουργικότητα με την ικανότητα να παράγουμε χρήσιμες και πρωτότυπες ιδέες. Για να μπορέσουμε να ενεργήσουμε με αυτόν τον τρόπο ανατρέχουμε σε γνώσεις και εμπειρίες που έχουμε δημιουργήσει στο παρελθόν και στη συνέχεια κάνουμε τροποποιήσεις ώστε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Κάποιοι είναι ιδιαίτερα καλοί σε αυτό και κάποιοι όχι και τόσο.
Παιδί και δημιουργικότητα: μέρος 1ο: "Μπορεί το σχολείο να διδάξει τη δημιουργικότητα;”
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει πως ένας από τους λόγους που στη πραγματικότητα σταματάμε ως ενήλικες να είμαστε δημιουργικοί είναι οι παγιωμένες αντιλήψεις μας, οι οποίες μας εμποδίζουν να σκεφτόμαστε πραγματικά πρωτότυπα (thinking outside the box). Κάποιες άλλες έρευνες έχουν δείξει πως το συναισθηματικό βάρος των προσδοκιών μπορεί να αφαιρέσει την έμφυτη χαρά που υπάρχει στη δημιουργία και έτσι, ως ενήλικες πλέον να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας τη παιγνιώδη φύση της δημιουργικότητας.
Υπάρχουν κάποια πολύ ενδιαφέροντα βιβλία σχετικά με το τρόπο που διδάσκονται τα μαθηματικά και τη συσχέτιση που υπάρχει με την καταπιεσμένη δημιουργικότητα των παιδιών. Κάποια από αυτά είναι το The elephant in the classroom της Jo Boaler και το Thinking Mathematically του John Mason. Οι μαθηματικοί Jo Boaler και John Mason έχουν αναφερθεί εκτενώς στο πόσο επηρεάζονται τα παιδιά από τη νοοτροπία, τον τρόπο σκέψης, των γονέων και των εκπαιδευτικών. Και οι δύο αναφέρονται στην έλλειψη ενός ασφαλούς πλαισίου που να επιτρέπει το λάθος, τον πειραματισμό και την ανάδειξη της δημιουργικότητας των παιδιών. Ένα άλλο έλλειμα που έχουν εντοπίσει, ειδικά στον τρόπο που διδάσκονται τα μαθηματικά, είναι η απουσία σύνδεσης μεταξύ εκπαίδευσης και πραγματικής ζωής.
Υπάρχει ένα μαγικό συστατικό που οδηγεί τη μάθηση κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και αυτό είναι η περιέργεια. Αυτή η έμφυτη δύναμη του αναπτυσσόμενου ανθρώπου να θέλει συνεχώς να μαθαίνει θα τον οδηγήσει σε μια πληθώρα ανακαλύψεων μέσα από λάθη αλλά και πρόσκαιρες απογοητεύσεις. Όσο αυτή η διαδικασία συμβαίνει μέσα σε συνθήκες παιχνιδιού, τα παιδιά μπορούν εύκολα να διαχειριστούν δυσκολίες και να ανακαλύπτουν συνεχώς λύσεις. Όλοι όσοι έχουν δουλέψει σε περιβάλλοντα που το παιχνίδι και ο πειραματισμός ενθαρρύνονται έχουν σίγουρα πολλές ιστορίες εξέλιξης και τρομερής επιτυχίας να σας διηγηθούν.
Δυστυχώς όμως πολλές παρανοήσεις σχετικά με τις δεξιότητες που είναι σημαντικές για τις ξεχωριστές ηλικίες του αναπτυσσόμενου ανθρώπου, μας οδηγούν στο να μην μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα όσα σημαντικά συμβαίνουν μπροστά μας.
Είναι σημαντικό, ως ενήλικες, όταν σκεφτόμαστε σχετικά με την δημιουργικότητα των παιδιών να μην τρέχει το μυαλό μας σε βίντεο με παιδιά-θαύματα που δίνουν συναυλίες κλασικής μουσικής στα 5 τους ή σε παιδιά που αποστηθίζουν ολόκληρα κείμενα για σχολικές παραστάσεις.
Η δημιουργικότητα στις μικρές ηλικίες κρύβεται στο παιχνίδι και τον πειραματισμό, στη φασαρία και τα λερωμένα ρούχα. Τα σημάδια της δημιουργικότητας των παιδιών υπάρχουν παντού και όχι μόνο σε δραστηριότητες που εμείς, οι ενήλικοι έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε μαζί της.
Ένα μικρό παιδί δε χρειάζεται να εμπλακεί με δραστηριότητες εκτός σχολείου για να "γίνει” δημιουργικό και να αναδείξει τα δημιουργικά χαρακτηριστικά του. Το οικογενειακό περιβάλλον, εκεί που νιώθει ασφάλεια και οικειότητα, είναι αυτό στο οποίο το παιδί θα ξεδιπλώσει τον δημιουργικό του εαυτό αλλά είναι και αυτό που θα του παρέχει τα ερεθίσματα και τα κατάλληλα εργαλεία, κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.
Κάποια παραδείγματα παιδικής δημιουργικότητας:
- Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού φαντασίας, όταν πχ ένα παιδί χρησιμοποιεί ένα χαρτόκουτο ως διαστημόπλοιο ή φρούριο. Σημ.: Εξαιρετικά βιβλία που παίζουν με τη φαντασία και την εφευρετικότητα των παιδιών είναι τα Νot a box και το Νot a stick της Antoinette Portis.
- Όταν τα παιδιά ζωγραφίζουν ή κατασκευάζουν πράγματα ή ακόμη και ο τρόπος με τον οποίο τακτοποιούν τα παιχνίδια τους δείχνει τη δημιουργική τους σκέψη. Σε αυτές τις διαδικασίες κυρίαρχο ρόλο παίζει ο πειραματισμός. Κάποιες φορές ακολουθούν ένα μοτίβο πιστά μέχρι να αποφασίσουν να το εγκαταλείψουν. Μην αφήσετε αυτήν την επαναληπτικότητα να σας προβληματίσει. Σε αυτή τη φάση συνήθως πειραματίζονται με τις ιδιότητες των υλικών και την δική τους ικανότητα να φτιάχνουν πράγματα. Για να κατακτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται σημαντική είναι η εξοικείωση και η οικειότητα.
- Τα παιδιά συχνά δημιουργούν περίτεχνες ιστορίες ή τροποποιούν τις υπάρχουσες, δείχνοντας της αφηγηματική τους δημιουργικότητα. Πολλές από αυτές τις ιστορίες αποτελούν αναπαράσταση κάποιων εμπειριών τους ή είναι αποτέλεσμα της "μαγικής τους σκέψης” όπου δίνουν την δική τους εξήγηση για το τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος γύρω τους. Οι ιστορίες τους μπορεί να συμπεριλαμβάνουν κινήσεις και λέξεις που τους έχουν κάνει εντύπωση ή να δίνουν λύσεις σε προβληματισμούς τους.
- Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούν τους ήχους και το σώμα τους για να δημιουργήσουν μουσική και χορό. Τα παιδιά συχνά μαγεύονται από τον ήχο που κάνουν τα πράγματα και μπορούν να περάσουν αρκετή ώρα δοκιμάζοντας ήχους. Αν τους το επιτρέψουμε όλο τους το σώμα συγχρονίζεται με τους πειραματισμούς τους δημιουργώντας πρωτότυπους και αστείους χορούς.
- Επίσης ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουν το παιχνίδι υποδηλώνει την καινοτόμο σκέψη τους. Στο παιχνίδι τους κυριαρχούν κανόνες που εναλλάσσονται δημιουργώντας συνεχώς αυθόρμητα σενάρια παιχνιδιού. Αυτά τα σενάρια εκφράζουν τη δημιουργική πλευρά της σκέψης των παιδιών που αναζητούν συνεχώς λύσεις σε πραγματικά και φανταστικά προβλήματα.
Στη παιδική ηλικία η δημιουργικότητα είναι συνδεδεμένη με το παιχνίδι. Το παιχνίδι είναι ο σκοπός. Η έλλειψη κάποιας σκοπιμότητας είναι αυτή που επιτρέπει στα παιδιά να έρχονται σε επαφή με το κόσμο μέσω του πειραματισμού. Αυτό το trial and error στάδιο προσφέρει τη μοναδική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου που η δημιουργία συμβαίνει "για πλάκα”. Αυτή η έλλειψη προσδοκίας αφαίρει το συναισθηματικό βάρος που έχει το λάθος (στη ζωή του ενήλικα) και επιτρέπει στα παιδιά να μάθουν το καθένα με το δικό του τρόπο και ρυθμό. Το να μπορέσει ένας άνθρωπος να διατηρήσει την δίψα του για μάθηση και δημιουργία μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία μιας νοοτροπίας ( mindset) που οι δυσκολίες δεν αποτελούν ανυπέρβλητα εμπόδια αλλά μέρος μιας περιπέτειας.
Για όσους και όσες το επιθυμούν να διαβάσουν περισσότερο σχετικά με αυτό το τόσο σημαντικό και ενδιαφέρον θέμα :
Creativity Throughout the Day :
https://www.naeyc.org/resources/pubs/yc/nov2017/creativity-throughout-day
The Secret to Raising Smart Kids :
https://www.scientificamerican.com/article/the-secret-to-raising-smart-kids1/
As Children’s Freedom Has Declined, So Has Their Creativity:
Play and Creativity: Developmental issues:
https://www.researchgate.net/publication/248962161_Play_and_Creativity_Developmental_issues
Στο επόμενο κείμενο θα προτείνουμε δραστηριότητες, παιχνίδια και βιβλία που θα σας βοηθήσουν να αγκαλιάσετε και να αναδείξετε και τη δική σας δημιουργική πλευρά.
