Παιδί

Παιδιά και οθόνες

Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία, αλλα οι εμπειρίες που αντικαθιστά.

ΓΡΑΦΕΙ: The Mamagers Team - 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ, 2025

iStock

Ο σύνδεσμος αντιγράφηκε στο πρόχειρο

Από τον Νίκο Κριτσαντώνη, εκπαιδευτικό, ακαδημαϊκό υπεύθυνο των κέντρων προσχολικής αγωγής Dorothy Snot και σύμβουλο γονεϊκότητας και εκπαίδευσης.

Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο είναι υψηλής ζήτησης τόσο από οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας, όσο και από γονείς παιδιών που βρίσκονται στη προ-εφηβική και εφηβική ηλικία. Θα ήθελα όμως από την αρχή να διευκρινίσω πως όσα θα συζητήσουμε μέσα από το συγκεκριμένο άρθρο θα αφορά παιδιά προσχολικής ηλικίας και μόνο.

Το θέμα της τεχνολογίας και ειδικότερα αυτό της διαχείρισης του χρόνου προς τα ψηφιακά μέσα έχει διαφορετικές προεκτάσεις ανάλογα την ηλικία του παιδιού. Έτσι θέματα όπως αυτό της ασφάλειας, της έκθεσης στα κοινωνικά δίκτυα, του ψηφιακού αποτυπώματος κ.τ.λ. ενώ είναι πολύ μεγάλης σημασίας δε θα μας απασχολήσουν σήμερα.

Εδώ θα μιλήσουμε σχετικά με αυτό που ευρέως συζητείται ως "screen time", το εάν αυτή η έκθεση έχει θετική επίδραση αναπτυξιακά ή εάν τελικά έχει αρνητικές συνέπειες να περνάνε τα παιδιά χρόνο μπροστά σε οθόνες. Θα εξετάσουμε φυσικά το τι προτείνεται από τους ερευνητές για κάθε ηλικία, όπως και κάποιες σκέψεις σχετικά με να την αξιοποίηση της τεχνολογίας προς όφελος των παιδιών. Τέλος θα παρουσιάσουμε κάποια ορόσημα που αφορούν τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής και προτάσεις μας σχετικά με τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος από την οικογένεια προς τα παιδιά.

Για αρχή πάντως θα ήθελα να υπενθυμίσω την οπτική και τη φιλοσοφία με την οποία αντιμετωπίζουμε όλα τα ζητήματα εκπαίδευσης και γονεϊκότητας.

Όπως θα έχετε καταλάβει όσοι ακολουθείτε αυτά τα άρθρα έχουμε ένα διαλεκτικό τρόπο να ξεδιπλώνουμε και να ερευνούμε κάθε θέμα. Αυτό συμβαίνει γιατί θεωρούμε πως είμαστε εδώ για να υποστηρίξουμε τις οικογένειες που μας εμπιστεύονται και όχι για να τους κουνήσουμε το δάχτυλο. Επίσης τα άρθρα μας αντί να είναι "αντικειμενικά" είναι ξεκάθαρα στρατευμένα ως προς τις ανάγκες των παιδιών. Θέτοντας στο επίκεντρο το παιδί έχουμε ως στόχο να ενημερώσουμε και να εκπαιδεύσουμε τις οικογένειες που μας εμπιστεύονται. Αυτό σημαίνει πως κάποιες φορές, ίσως, αυτά που θα διαβάσετε να σας βγάλουν από το safety zone σας ή να δοκιμάσουν κάποιες από τις συνήθειες ή πρακτικές σας.

Αν και κατανοούμε όπως και σεβόμαστε τις ανάγκες σας ως γονείς, θέλουμε με βάση τις επιστήμες της αγωγής και της συμπεριφοράς όπως και της αναπτυξιακής ψυχολογίας να παρουσιάσουμε τα πιο σύγχρονα δεδομένα ώστε οι αποφάσεις σας να είναι συνειδητές. Η ευθύνη του πως θα μεγαλώσει το παιδί σας είναι φυσικά δική σας και μόνο δική σας, εμείς όμως είμαστε εδώ να στηρίξουμε το έργο σας.

Παιδιά και οθόνες – ένα σύγχρονο θέμα;

Το θέμα παιδί – οθόνη φυσικά δεν είναι κάτι καινούργιο. Εάν ανήκετε στη γενιά που διασχίζει τα 40 ή τα 50 μάλλον θα έχετε μνήμες, ως παιδί προσχολικής ηλικίας, κάποιας συζήτησης ή διαφωνίας σχετικά με το χρόνο που και εσείς περνάγατε ως παιδί μπροστά στη τηλεόραση ή με κάποια από της κονσόλες πρώτης γενιάς. Για τους νεότερους ίσως η συζήτηση αυτή να εμπλουτιζόταν με κάποια γκρίνια για πιο σύγχρονες συσκευές. Αν και το ζήτημα του χρόνου που περνά ένα παιδί μπροστά σε οθόνες δεν είναι κάτι καινούργιο υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στη τεχνολογία αλλά και στις γνώσεις μας σχετικά με αυτή τη σχέση. Μία πολύ μεγάλη διαφοροποίηση είναι φυσικά το ότι η οθόνη δε μένει στο σπίτι πια αλλά είναι μαζί μας στην έξοδο, στο παιχνίδι, στο αμάξι, στο φαγητό κτλ. Έχουμε λοιπόν αρκετές συσκευές που πια είναι διαθέσιμες όποτε το θελήσουμε, εμείς ή τα παιδιά.

Έχουν κάποια επίδραση οι οθόνες λοιπόν στην ανάπτυξη, συμπεριφορά ή νοητική ανάπτυξη του παιδιού; Αδιαμφισβήτητα ναι. Δύσκολα κάποιος θα βρει θέμα εκπαίδευσης και γονεϊκότητας όπου η διεθνής βιβλιογραφία και οι έρευνες να συμφωνούν σε σχεδόν απόλυτο βαθμό ως προς αυτό.

Σημαντική σημείωση πριν προχωρήσουμε: η θέση μας είναι πως καμία τεχνολογία, καμία συσκευή και κανένα εργαλείο δεν είναι από μόνα τους "καλά" ή "κακά". Και ως σύγχρονοι άνθρωποι θεωρώ πως αυτό θα πρέπει να είναι αυτονόητο. Κανένα tablet δε θα ευθύνεται για τη μειωμένη προσοχή ή τη μειωμένη ικανότητα ενός παιδιού στις "executive functions” λειτουργείες του εγκεφάλου του. Αντιθέτως, είναι όσα δεν κάνει ένα παιδί τις ώρες που περνά με το tablet του που αποτελούν τροχοπέδη την ανάπτυξη αυτών των λειτουργιών. Δηλαδή η έλλειψη φυσικής άσκησης, παιχνιδιού, ύπνου, συναισθηματικής σύνδεσης με τους γύρω του, η μειωμένη έκθεση σε συζητήσεις και επικοινωνία κτλ. Όλα αυτά στα πρώτα χρόνια της ζωής είναι αναντικατάστατα, αργότερα η σημασία τους είναι μεγάλη μεν αλλά η επιλογή ανήκει εν πολύς και στο παιδί. Στις ηλικίες του σχολείου μας η επιλογή, οι προτεραιότητες και η δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος ανήκουν στους γονείς.

Ας δούμε κάποιους τρόπους με τους οποίους η έκθεση των παιδιών σε ψηφιακά μέσα φαίνεται να έχει αρνητικά αποτελέσματα σύμφωνα με τις έρευνες και τη βιβλιογραφία. Εδώ θα πρέπει φυσικά να αναφέρουμε πως η ηλικία του παιδιού σε συνάρτηση με το χρόνο έκθεσης στις οθόνες κάνει μεγάλη διαφορά στα αποτελέσματα.

Παραθέτω αποσπάσματα από το βιβλίο του Dr Alvaro Bilbao – Πως λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών – ένας οδηγός για γονείς από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος:

"Αρχικά – στη βρεφική ηλικία, τα παιδιά δίνουν τη προσοχή τους σε ότι κινείται ή εκπέμπει ήχους. Αργότερα, καθώς το βρέφος γίνεται νήπιο είναι σε θέση να εστιάσει τη προσοχή του για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Χωρίς πλέον να πρέπει ένα αντικείμενο να κινείται ή να εκπέμπει ήχους. Από αυτό το στάδιο και μετά τα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν μόνα τους τη προσοχή τους. Σε αυτό το σημείο της ανάπτυξης πολλοί γονείς δίνουν κινητά και tablet στα παιδιά εμποδίζοντας έτσι τη πρόοδο τους. Το παιδί έτσι επιστρέφει στο προηγούμενο στάδιο όπου ανταποκρίνεται σε ήχους και σε πράγματα που κινούνται. Πρόοδος σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο είναι: η ανάπτυξη του αυτοελέγχου και της συγκέντρωσης.

Ραβδωτό σώμα

Υπάρχει μια περιοχή στον συναισθηματικό εγκέφαλο που ονομάζεται "ραβδωτό σώμα" και σχετίζεται στενά με την ανάπτυξη των επιθυμιών μας και των προτιμήσεων μας. Η περιοχή αυτή συνδέεται με την προσοχή μας και αποφασίζει ποιες δραστηριότητες είναι προτιμότερες σύμφωνα με δύο κύριους παράγοντες: Ο πρώτος είναι η ένταση του ερεθίσματος, και ο δεύτερος η ταχύτητα με την οποία επιτυγχάνεται η ικανοποίηση.

Όσο πιο πρωτότυπο, ικανοποιητικό, αξιοσημείωτο ή γρήγορο είναι το ερέθισμα τόσο περισσότερο θα ερωτευθεί ο ραβδωτός πυρήνας αυτή τη δραστηριότητα.

Το πρόβλημα είναι ότι ραβδωτός πυρήνας μπορεί να χωρέσει λίγα μόνο αντικείμενα επιθυμίας όπως το πρόσωπο που ερωτευόμαστε τρέλα και σκεφτόμαστε συνέχεια. Έτσι το παιδί που γοητεύεται από το συναρπαστικό κόσμο των tablet και των βιντεοπαιχνιδιών μπορεί να χάσει κάθε ενδιαφέρον για άλλες δραστηριότητες όπως το να συνομιλήσει με τους γονείς του, να παίξει με τις κούκλες του, να κάνει ποδήλατο κ.τ.λ. Αυτά τα παιδιά μπορεί να φαίνονται αφηρημένα ακόμη και να διαγνωστούν με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, ενώ στη πραγματικότητα το πρόβλημα τους είναι πως τους λείπει το κίνητρο για εξερεύνηση στο φυσικό κόσμο.

Όπως τα παιδιά που είναι εθισμένα στα γλυκά παύουν να έχουν όρεξη για άλλα φαγητά, το παιδί της προσχολικής ηλικίας που παίζει βιντεοπαιχνίδια διατρέχει κάποιο κίνδυνο να χάσει το ενδιαφέρον του για οτιδήποτε άλλο.

Εντωμεταξύ το πρόβλημα αυτό θα επιδεινώνεται με τα χρόνια.

Ο ραβδωτός πυρήνας είναι μια δομή που πρέπει να παρακολουθείται στενά και να προστατεύει επειδή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε διαταραχές εθισμού και στην ελλειμματική προσοχή.

Ακριβώς όπως ένας μάγειρας, πρέπει να εκπαιδευτεί τον ουρανίσκο του, οι γονείς πρέπει να συμπεριλάβουν την εκπαίδευση του συναισθηματικού ουρανίσκου των παιδιών στην λίστα των καθηκόντων τους. Τα παιδιά πρέπει να γευτούν και να απολαύσουν όλες τις αποχρώσεις και τις υφές της ζωής προτού εκτεθούν σε ερεθίσματα που είναι τόσο ισχυρά που ακόμα και οι ενήλικες αισθάνονται αδύναμοι να τους αντισταθούν."

Παρόμοιας κατεύθυνσης είναι και οι θέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αλλά και της UNICEF, δύο οργανισμών που έχουν ασχοληθεί σημαντικά με το θέμα.

Στο τέλος του κειμένου θα παραθέσω τους συνδέσμους με τις θέσεις και τις προτάσεις τους όπως και ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ με θέμα την ανάπτυξη των πρώτων χρόνων της ζωής. Σε 59 λεπτά το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει το τι είναι πραγματικά σημαντικό στις μικρές ηλικίες με τις έρευνες που παρουσιάζονται να καλύπτουν δεκαετίες μελέτης και παρατήρησης σε πολλά και διαφορετικά περιβάλλοντα.

Η θέση μας και κάποια παραδείγματα όπου η τεχνολογία στηρίζει την ανάπτυξη του παιδιού:

Όπως αναφέραμε και παραπάνω είμαστε ενάντια στη δαιμονοποίηση συσκευών και εργαλείων και φυσικά εκτιμούμε την τεχνολογία για ό,τι έχει να μας προσφέρει. Ας δούμε κάποια παραδείγματα σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας στο σχολείο μας:

Πρόσφατα μία τάξη της Dorothy βραβεύτηκε για τη δημιουργία μίας ταινίας μικρού μήκους, ταινία η οποία φυσικά δε θα μπορούσε να δημιουργηθεί χωρίς τα σύγχρονα εργαλεία που είχαμε στη διάθεση μας!Ούτε οι ραδιοφωνικές μας εκπομπές θα μπορούσαν να δημιουργηθούν χωρίς υπολογιστές και το διαδίκτυο. Ένα άλλο παράδειγμα που θα ήθελα να αναφέρω είναι η επικοινωνία που έχουμε με το σχολείο Σαχέτι το οποίο είναι στη Νότια Αφρική και με το οποίο έχουμε συχνή και κάποιες φορές ζωντανή επικοινωνία.

Όλες αυτές οι εμπειρίες των παιδιών οδηγούνται από παιδαγωγικούς στόχους, ευθυγραμμισμένους με τις ηλικίες τους. Αυτοί οι στόχοι νοηματοδοτούν τη χρήση τεχνολογίας. Με λίγα λόγια στο πρόγραμμα μας δεν είναι αυτοσκοπός η τεχνολογία αλλά εργαλείο μάθησης, επικοινωνίας, έκφρασης και σύνδεσης! Είναι αυτή η νοηματοδότηση που μαθαίνει στα παιδιά πως να μην είναι καταναλωτές αλλά δημιουργοί!

Η τεχνολογία μας παρέχει συνεχώς εργαλεία με τα οποία η εκπαιδευτική διαδικασία θα γίνεται συνεχώς και πιο εντυπωσιακή. Στο βαθμό που κάποιος κατανοεί τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε ηλικίας, η τεχνολογία θα είναι πάντα ένας εξαιρετικός σύμμαχος.

Παρακάτω θα εξετάσουμε από τη σκοπιά της εξελικτικής πορείας του εγκεφάλου κάποιες από τις ιδιαιτερότητες του εγκεφάλου του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε για το πως αναπτύσσεται το παιδί νοητικά και συναισθηματικά θα χρειαστεί να προσαρμόσουμε τις συνήθειες και τη πρακτική μας ώστε το περιβάλλον που θα δημιουργήσουμε θα είναι ένα περιβάλλον πλούσιο και υποστηρικτικό.

Αυτό πολύ απλά σημαίνει πως η θέση μας απέναντι στην τεχνολογία αλλάζει και εξελίσσεται ανάλογα την ηλικία του παιδιού. Το να είμαστε προσεκτικοί και κάποιες φορές αυστηροί σε σχέση με το χρόνο που τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περνάνε μπροστά σε οθόνες, tablet κ.τ.λ δε πρέπει να μας κάνει "εναντίον της τεχνολογίας".

Κάποια από τα δημοφιλέστερα κέντρα προσχολικής αγωγής στη Silicon Valley όπου και φοιτούν τα παιδιά στελεχών εταιριών τεχνολογίας είναι σχολεία τα οποία στο πρόγραμμα τους επικεντρώνονται στην επαφή των παιδιών με τη φύση, τα υλικά ανοιχτού τύπου, τη συναισθηματική νοημοσύνη και η χρήση ψηφιακών μέσων είναι μηδενική. Οι γονείς αυτοί δεν απορρίπτουν τη τεχνολογία, ούτε έχουν φυσικά ψευδαισθήσεις σχετικά με το ρόλο που αυτή θα παίξει στο μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Steve Jobs ο οποίος ήταν επιφυλακτικός όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας από τα παιδιά του, όσο αυτά ήταν σε μικρή ηλικία. Σε συνεντεύξεις του, ο Jobs, συνιδρυτής της Apple Inc. και πρωτοπόρος της ψηφιακής τεχνολογίας, εξέφρασε ότι περιόριζε την έκθεση των παιδιών του στην τεχνολογία και ήταν αυστηρός όσον αφορά τη χρήση συσκευών όπως τα iPad και τα iPhone.

Αυτό επισημάνθηκε σε συνέντευξη που έδωσε το 2011 στους New York Times, όπου ο Jobs ανέφερε ότι ο ίδιος και η σύζυγός του περιόριζαν το χρόνο που τα παιδιά του περνούσαν μπροστά από οθόνες. Αυτή η θέση είναι μέρος μιας ευρύτερης ανησυχίας που συμμερίζονται πολλά στελέχη εταιριών υψηλής τεχνολογίας, οι οποίοι είναι επιφυλακτικοί σχετικά με τις επιπτώσεις της αυξανόμενης έκθεσης των μικρών παιδιών σε ψηφιακές συσκευές.

O Bill Gates έχει επίσης μιλήσει για τον περιορισμό της έκθεσης των παιδιών του στην τεχνολογία. Ο Γκέιτς, συνιδρυτής της Microsoft, εφάρμοσε κανόνες σχετικά με τον χρόνο που αφιερώνουν στην οθόνη ως οικογένεια. Έχει αναφέρει σε διάφορες συνεντεύξεις ότι δεν επέτρεψε στα παιδιά του να έχουν κινητά τηλέφωνα μέχρι τα 14 τους χρόνια και επίσης έθεσε όρια στον χρόνο της οθόνης για να τα αποτρέψει από την υπερβολική ενασχόληση με την τεχνολογία, ιδίως από το απόγευμα και μετά. Η προσέγγιση αυτή αποσκοπούσε στην ενθάρρυνση περισσότερου ύπνου και λιγότερης απόσπασης της προσοχής των παιδιών του.

Παρακάτω θα δούμε κάποια αναπτυξιακά ορόσημα των πρώτων χρόνων της ζωής καθώς και κάποιες δικές μας προτάσεις σχετικά με τη δημιουργία ενός αναπτυξιακά κατάλληλου περιβάλλοντος από τους γονείς προς τα παιδιά.

0-3 ετών H ανάπτυξη του εγκεφάλου στα 3 πρώτα χρόνια της ζωής:

Τα τρία πρώτα χρόνια ενός παιδιού είναι μια περίοδος απίστευτης ανάπτυξης.

Ανάπτυξης όχι μόνο όσων μπορούμε να παρατηρήσουμε ( σωματική διάπλαση, κίνηση, επικοινωνία ) αλλά και όσων συντελούνται για την ανάπτυξη και εξέλιξη του εγκεφάλου. Αυτή η περίοδος θέτει τα θεμέλια για τη συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Για τους νέους γονείς, η κατανόηση αυτού του σταδίου προσφέρει τη δυνατότητα, με τις κατάλληλες επιλογές, να υποστηρίξουν αποφασιστικά αυτή την ανάπτυξη.

Κατά τη γέννηση, ο εγκέφαλος ενός μωρού είναι περίπου το ένα τέταρτο του κατά προσέγγιση ενήλικου βάρους του, ωστόσο είναι έτοιμος για ταχεία επέκταση. Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, θα φτάσει περίπου στο 80% του ενήλικου μεγέθους του. Αυτή η ανάπτυξη δεν αφορά μόνο το μέγεθος- αφορά το σχηματισμό και την ενδυνάμωση των νευρικών συνδέσεων.

Νευρωνικές συνδέσεις: Η αρχιτεκτονική του εγκεφάλου οικοδομείται μέσω νευρωνικών συνδέσεων που σχηματίζονται με εκπληκτικό ρυθμό στα πρώτα χρόνια - έως και 1 εκατομμύριο νέες συνδέσεις ανά δευτερόλεπτο. Αυτές οι συνδέσεις είναι οι οδοί μέσω των οποίων ταξιδεύουν οι πληροφορίες. Οι εμπειρίες και οι αλληλεπιδράσεις ενός παιδιού επηρεάζουν αποφασιστικά τον σχηματισμό τους.

Κρίσιμες περίοδοι: Ορισμένες περίοδοι είναι κρίσιμες για συγκεκριμένους τύπους μάθησης, όπου ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα δεκτικός στην εκμάθηση γλωσσών, στη συναισθηματική ρύθμιση και στη διαμόρφωση δεσμών. Η απώλεια αυτών των "παραθύρων" δεν σημαίνει ότι η μάθηση δεν μπορεί να συμβεί αργότερα ( η εφηβεία είναι το επόμενο "παράθυρο") αλλά η πρώιμη έκθεση στις κατάλληλες εμπειρίες καθώς και οι αλληλεπιδράσεις μπορεί να μεγιστοποιήσουν τα αναπτυξιακά ορόσημα.

Αισθητηριακή ανάπτυξη: Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται σε ένα μοτίβο από κάτω προς τα επάνω. Οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για τη βασική αισθητηριακή επεξεργασία ωριμάζουν πρώτα, ακολουθούμενες από πιο σύνθετες περιοχές που χειρίζονται τα συναισθήματα και τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες. Οι πρώιμες αισθητηριακές εμπειρίες, από τις οπτικές έως τις ακουστικές εισροές, είναι ζωτικής σημασίας για την τόνωση και τη διαμόρφωση αυτών των νευρικών οδών.

Ο ρόλος του περιβάλλοντος

Το περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Οι θετικές αλληλεπιδράσεις με τους φροντιστές, το πλούσιο σε ερεθίσματα και ασφαλές περιβάλλον και η έκθεση σε διάφορες εμπειρίες υποστηρίζουν την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αντίθετα, αρνητικοί παράγοντες όπως το χρόνιο στρες, η παραμέληση ή η υπερβολική έκθεση σε οθόνες μπορεί να εμποδίσουν αυτή τη διαδικασία.

Στηρίζοντας τα παιδιά:

1. Συναισθηματική ασφάλεια και αλληλεπίδραση: Οι ασφαλείς δεσμοί με τους φροντιστές παρέχουν τη συναισθηματική βάση για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Οι ανταποδοτικές βασισμένες στην αγάπη και τη φροντίδα αλληλεπιδράσεις διεγείρουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου, προωθώντας την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η συναισθηματική ασφάλεια και η προσκόλληση είναι θεμελιώδεις για όλους τους τομείς της ανάπτυξης.

2. Εξερεύνηση και παιχνίδι: Τα παιδιά εξερευνούν τον κόσμο τους, μαθαίνουν νέες δεξιότητες και οικοδομούν κοινωνικές σχέσεις μέσω του παιχνιδιού. Το παιχνίδι υποστηρίζει τη γνωστική, σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Τα παιχνίδια και οι δραστηριότητες που περιλαμβάνουν το άγγιγμα, την κίνηση και την εξερεύνηση υποστηρίζουν την αισθητηριακή και κινητική ανάπτυξη. Θα ήθελα εδώ να σημειώσω πως θεωρείται εξαιρετικά ωφέλιμος αναπτυξιακά ο χρόνος που τα παιδιά περνάνε έξω στη φύση.

3. Χρόνος οθόνης: Ο υπερβολικός χρόνος οθόνης μπορεί να είναι επιζήμιος για τα παιδιά κάτω των τριών ετών, αντικαθιστώντας τον χρόνο που αφιερώνεται στο διαδραστικό, σωματικό και το δημιουργικό παιχνίδι. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) που εκδόθηκαν το 2019, τα παιδιά ηλικίας 1 έως 3 ετών θα πρέπει να έχουν πολύ περιορισμένο ή καθόλου χρόνο στην οθόνη. Συγκεκριμένα, για τα παιδιά κάτω των 2 ετών, ο ΠΟΥ συνιστά καθόλου χρόνο στην οθόνη, ενώ για τα παιδιά ηλικίας 2 έως 3 ετών, ο χρόνος στην οθόνη θα πρέπει να περιορίζεται σε όχι περισσότερο από 1 ώρα- όσο λιγότερο τόσο το καλύτερο. Οι οδηγίες αυτές δίνουν έμφαση σε πιο ελκυστικές δραστηριότητες που προάγουν την υγιέστερη σωματική και γνωστική ανάπτυξη, όπως το διαδραστικό παιχνίδι και η επαρκής σωματική δραστηριότητα. Η εξισορρόπηση του χρόνου οθόνης με διαδραστικές, βιωματικές και δημιουργικές εμπειρίες είναι απαραίτητη για την υποστήριξη της βέλτιστης ανάπτυξης του εγκεφάλου. Αν κρίνετε πως χρειάζεται ή είναι αναγκαστικό από τις συνθήκες ζωής σας τα παιδιά αυτής της ηλικίας να περνάνε χρόνο στην οθόνη βεβαιωθείτε ότι αυτός ο χρόνος δεν αντικαθιστά το σωματικό, διαδραστικό παιχνίδι, όπως το ορίσαμε παραπάνω.

4. Μεγαλόφωνη ανάγνωση και επικοινωνία:

Η ανάγνωση και η ομιλία με τα παιδιά ηλικίας 12 έως 36 μηνών είναι εξαιρετικά σημαντική για τη γλωσσική τους ανάπτυξη και τη συνολική γνωστική τους ανάπτυξη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο εγκέφαλος του παιδιού αναπτύσσεται ταχύτατα καθώς και η ικανότητά του να κατανοεί τη γλώσσα και να τη χρησιμοποιεί. Η τακτική ανάγνωση των γονέων στα μικρά παιδιά όχι μόνο τα εισάγει σε ένα ευρύτερο λεξιλόγιο, αλλά και ενισχύει την κατανόηση των διαφόρων δομών προτάσεων και εννοιών, προωθώντας τις πρώιμες δεξιότητες γραμματισμού.

Η συμμετοχή σε συχνές συζητήσεις με τα νήπια ενισχύει την ικανότητά τους να εκφράζονται και να επικοινωνούν αποτελεσματικά. Όταν οι γονείς μιλάνε στα παιδιά τους, παρέχουν ένα πρότυπο επικοινωνίας, δηλαδή δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ακρόαση και τη κατάλληλη ανταπόκριση. Αυτή η αλληλεπίδραση καλλιεργεί επίσης συναισθηματικούς δεσμούς, καθώς τα παιδιά αισθάνονται ότι τα εκτιμούν και τα κατανοούν, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και τις κοινωνικές τους ικανότητες. Επιπλέον, αυτοί οι πρώιμοι διάλογοι θέτουν τα θεμέλια για την κριτική σκέψη και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν ερωτήσεις και να εκφράζουν τις ιδέες τους.

3-6 ετών H ανάπτυξη του εγκεφάλου από τα 3 στα 6 πρώτα χρόνια της ζωής:

Οι ηλικίες μεταξύ τριών και έξι ετών είναι κομβικές για την ανάπτυξη του παιδιού, σηματοδοτώντας τη μετάβαση από τη νηπιακή ηλικία στα πρώτα σχολικά χρόνια. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από ταχεία ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων, της κατανόησης των κοινωνικών συμβάσεων και των γνωστικών ικανοτήτων.

Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο εγκέφαλος του παιδιού συνεχίζει να αναπτύσσεται και να τελειοποιεί τη δομή του, χτίζοντας πάνω στις νευρωνικές συνδέσεις που σχηματίστηκαν τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής.

Γνωστική ανάπτυξη: Ο εγκέφαλος ενισχύει την ικανότητά του να χειρίζεται σύνθετες γνωστικές απαιτήσεις. Τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν αφηρημένες έννοιες, να ασχολούνται με την επίλυση προβλημάτων και να αναπτύσσουν πιο δομημένες δεξιότητες μνήμης. Αυτή είναι η ηλικία κατά την οποία οι γνωστικές λειτουργίες, όπως η προσοχή, η μνήμη και οι δεξιότητες συλλογισμού, γνωρίζουν σημαντική ανάπτυξη.

Γλώσσα και επικοινωνία: Η περίοδος αυτή είναι κρίσιμη για τη γλωσσική ανάπτυξη. Το λεξιλόγιο διευρύνεται ραγδαία και η γραμματική γίνεται πιο σύνθετη. Τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να επικοινωνούν πιο αποτελεσματικά, να κάνουν ερωτήσεις και να συμμετέχουν σε λεπτομερείς συζητήσεις.

Κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη: Καθώς τα παιδιά αλληλοεπιδρούν περισσότερο με συνομηλίκους και ενήλικες, αναπτύσσουν καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών συμβάσεων και των συναισθηματικών αντιδράσεων των άλλων. Τότε είναι που η ενσυναίσθηση, η συνεργασία και το μοίρασμα αναδύονται πιο ξεκάθαρα. Τα παιδιά αρχίζουν επίσης να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους και να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων.

Στηρίζοντας τα παιδιά:

Το περιβάλλον παραμένει βασικός παράγοντας που υποστηρίζει ή εμποδίζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια αυτών των ετών. Οι θετικές αλληλεπιδράσεις, το ελκυστικό και υποστηρικτικό εκπαιδευτικό πλαίσιο και οι κατάλληλες προκλήσεις προάγουν τη γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη.

1. Συναισθηματική ασφάλεια και αλληλεπίδραση: Οι διαδραστικές μαθησιακές εμπειρίες είναι ζωτικής σημασίας. Η επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας και τους συνομηλίκους μέσω δομημένου και μη δομημένου παιχνιδιού ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες και τις γνωστικές ικανότητες. - Διευκόλυνση των κοινωνικών δεξιοτήτων: Οργανώστε συναντήσεις παιχνιδιού και ομαδικές δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τα παιδιά να παίζουν και να εργάζονται μαζί. Αυτό όχι μόνο ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες αλλά και τα διδάσκει την ομαδική εργασία και την ενσυναίσθηση.

2. Εξερεύνηση και παιχνίδι: Το παιχνίδι συνεχίζει να αποτελεί βασικό εργαλείο μάθησης. Μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά εξερευνούν έννοιες, δοκιμάζουν τα φυσικά τους όρια, λύνουν προβλήματα και μαθαίνουν να διαπραγματεύονται με τους συνομηλίκους τους. Τους επιτρέπει επίσης να εκφράζονται και να επεξεργάζονται τις εμπειρίες τους. Παρέχετε παιχνίδια και παιχνίδια που προκαλούν τις ικανότητές τους στην επίλυση προβλημάτων και διεγείρουν τη γνωστική ανάπτυξη. Τα παζλ, τα οικοδομικά τουβλάκια και τα κατάλληλα για την ηλικία επιτραπέζια παιχνίδια είναι εξαιρετικά για το σκοπό αυτό.

3. Διαχείριση του χρόνου οθόνης: Με τα παιδιά να είναι πιο συνειδητοποιημένα και περίεργα για τα ψηφιακά μέσα, η διαχείριση του χρόνου οθόνης είναι ζωτικής σημασίας. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι ψηφιακές αλληλεπιδράσεις είναι εκπαιδευτικές και διαδραστικές και όχι παθητική κατανάλωση. Ο χρόνος οθόνης πρέπει να συμπληρώνει το σωματικό, κοινωνικό και δημιουργικό παιχνίδι και όχι να το αντικαθιστά.

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) που δημοσιεύθηκαν το 2019, τα παιδιά ηλικίας 3-4 ετών δεν θα πρέπει να περνούν περισσότερο από μία ώρα την ημέρα στην οθόνη, είτε για παρακολούθηση τηλεόρασης είτε για βιντεοπαιχνίδια. Η σύσταση αυτή αποτελεί μέρος ευρύτερων κατευθυντήριων γραμμών που δίνουν έμφαση στο πιο ενεργό παιχνίδι και στην καλύτερη ποιότητα ύπνου για τη βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας.

4. Μεγαλόφωνη Ανάγνωση και επικοινωνία:

Προωθήστε ένα περιβάλλον πλούσιο σε λεκτικές αλληλεπιδράσεις. Το να διαβάζετε μαζί, να αφηγείστε ιστορίες και να εμπλέκετε τα παιδιά σε συζητήσεις σχετικά με τη μέρα τους όπως και τη δική σας ή τα ενδιαφέροντά σας βοηθά στην ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων τους.

Αυτή η ηλικιακή ομάδα χαρακτηρίζεται από σημαντική πρόοδο στην επέκταση του λεξιλογίου, τη γραμματική κατανόηση και την ικανότητα επικοινωνίας πιο σύνθετων ιδεών. Η μεγαλόφωνη ανάγνωση εκθέτει τα παιδιά σε νέες λέξεις και έννοιες και βοηθά στην ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων με δομημένο τρόπο. Οι ιστορίες διεγείρουν τη φαντασία και μπορούν να βελτιώσουν τις δεξιότητες ακρόασης και την προσοχή, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας και για την ακαδημαϊκή επιτυχία. Η συζήτηση καθημερινών δραστηριοτήτων, σκέψεων και συναισθημάτων με τα παιδιά τα βοηθά να μάθουν να δομούν τις σκέψεις τους και να εκφράζονται με σαφήνεια και αυτοπεποίθηση. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις διδάσκουν επίσης στα παιδιά πολύτιμες κοινωνικές δεξιότητες, όπως το να ακούν και να ακούγονται στις συζητήσεις με τους άλλους και να κατανοούν διαφορετικές οπτικές γωνίες από τις δικές τους. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται τακτικά με αυτές τις πρακτικές παρέχουν στα παιδιά ισχυρά θεμέλια για κριτική σκέψη και στις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.

Αντί επιλόγου: τι προτείνουμε για να στηρίξετε τη συγκέντρωση και την ανάπτυξη του αυτοελέγχου των παιδιών:

Η επένδυση χρόνου στα παιδιά σας είναι ανεκτίμητη. Περιορίζοντας τον χρόνο στην οθόνη και αυξάνοντας το διαδραστικό παιχνίδι, όχι μόνο καλλιεργείτε έναν ισχυρότερο δεσμό με το παιδί σας, αλλά βοηθάτε και στην ανάπτυξη της προσοχής του. Μη σας τρομάζει ο "κίνδυνος" της πλήξης καθώς μπορεί να αποτελέσει καταλύτη δημιουργικότητα - δείτε το αντίστοιχο άρθρο μας σχετικά με τη "βαρεμάρα".

Ενθαρρύνετε το μη δομημένο παιχνίδι. Χρειάζεται αυτοέλεγχος για να είστε πλήρως αφοσιωμένοι και συγκεντρωμένοι σε μια εργασία. Τα παιδιά μετά από μια μέρα όπου – όσο ευχάριστα και να έχουν περάσει - έχουν καταβάλει προσπάθεια να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον, με τις κοινωνικές συμβάσεις και απαιτήσεις που το συνοδεύουν, είναι λογικό να είναι κουρασμένα. Έτσι ο αυτοέλεγχος του παιδιού λογικά θα είναι μειωμένος. Για να επαναφορτιστεί τα παιδιά χρειάζονται ένα διάλειμμα. Ο καλύτερος τρόπος για να τους το παρέχετε αυτό είναι μέσω του ελεύθερου παιχνιδιού, επιτρέποντάς τους να χαλαρώσουν και να επαναφορτίσουν την προσοχή τους.

Αποφύγετε να τα διακόπτετε. Καλή προσοχή σημαίνει καλύτερη συγκέντρωση. Η καλύτερη συμβουλή που μπορώ να σας δώσω είναι να σέβεστε τις στιγμές εκείνες που το παιδί σας διαβάζει ήσυχα μια ιστορία ή απορροφάται από ένα παιχνίδι. Αυτές είναι στιγμές προσοχής και αξίζει να τις σεβαστείτε. Θα τα βοηθήσει επίσης αν σέβεστε το χώρο τους όταν παίζουν με άλλα παιδιά. Αν νιώθετε ανάγκη να συμμετάσχετε, κάντε το, αλλά προσπαθήστε να ακολουθείτε τους κανόνες του παιχνιδιού και όχι να τους υπαγορεύετε.

Επικεντρωθείτε σε μια δραστηριότητα κάθε φορά, μην μεταπηδάτε από το ένα θέμα στο άλλο και μην αλλάζετε συνεχώς τη δραστηριότητα όταν παίζετε με το παιδί - σεβαστείτε το ρυθμό και τις σκέψεις του παιδιού.

Βοηθήστε τα παιδιά να διατηρούν την προσοχή τους με ηρεμία. Το περιβάλλον επηρεάζει το βαθμό χαλάρωσης ή διέγερσης του εγκεφάλου.

Βοηθήστε τα παιδιά να παραμείνουν συγκεντρωμένα μέχρι το τέλος.

Να θυμάστε ότι πλήρης προσοχή είναι αυτή που παραμένει αδιαίρετη, ήρεμη και διατηρείται μέχρι το τέλος. Το να τα βοηθήσετε να παραμείνουν συγκεντρωμένα, να αναπτύξετε έναν τρόπο να συζητάτε χωρίς διακοπές ή να δημιουργήσετε τη σωστή ατμόσφαιρα θα σας βοηθήσει να πετύχετε.

Μη φοβάστε τη βαρεμάρα: το να μην καταφεύγετε κατευθείαν στις οθόνες όταν νιώθετε πως δεν έχετε κάποια καλή ιδέα για να περάσετε χρόνο με το παιδί σας είναι το πρώτο βήμα για τη διατήρηση της φυσιολογικής ανάπτυξης της προσοχής τους.

Πηγές: